Mời các bạn cùng theo dõi video số 6 của Crash course Kinh tế học đô thị, một khóa học rất ngắn và thú vị về Kinh tế học đô thị ở mức độ cơ bản. Trong video trước, ta đã biết về những lợi thế quần tụ: các tiện ích có được nhờ việc mở rộng quy mô thành phố, nhưng còn những mặt trái của sự gia tăng dân số này thì sao? Giáo sư Edward Glaeser sẽ nói đến chúng trong video này, mời bạn khám phá. Thuật ngữ “ngoại ứng” được dùng trong video cũng thường được gọi là “ảnh hưởng ngoại lai”, “ảnh hưởng ngoại hiện”, trong trường hợp này chỉ tác động của việc gia tăng dân số thành phố đối với các tiện ích có được khi sống ở nơi đây.
*Khóa học Kinh tế học đô thị có thể mang đến nhiều ý tưởng nền tảng trong lĩnh vực kinh tế, quản trị đô thị. Theo dõi series này cũng là một dịp để thỏa trí tò mò khi được nhìn các vấn đề lớn qua lăng kính của chuyên gia hàng đầu. Người hướng dẫn là Edward Glaeser, Giáo sư Đại học Harvard, chuyên gia hàng đầu về lĩnh vực chính sách phát triển đô thị, tác giả của của hai cuốn sách quan trọng về Đô thị: Chiến thắng của Đô thị (Xuất bản tại Việt Nam vào 2018 và Tái bản 2022) và Sinh tồn của Đô thị (Xuất bản ở Việt Nam 2022).
=====
Hãy bắt đầu khám phá những ích lợi của việc sống ở thành phố. Vài tiện ích đô thị, như đời sống về đêm và các bảo tàng có thiên hướng trở nên hấp dẫn hơn khi thành phố mở rộng quy mô. Những thứ đó đôi khi cũng được gọi là lợi thế quần tụ, nhưng chúng là những lợi thế quần tụ trong tiêu dùng thay vì sản xuất. Dân số lớn sẽ dễ dàng chia sẻ chi phí cố định liên quan đến nhà hát hay bảo tàng. Quy mô đô thị tăng cho phép sự chuyên môn hóa trong các nhà hàng và các dịch vụ tiêu dùng. Bạn có thể tìm được cả tá tiệm nail trong vài tòa nhà ở khu Đông phía trên, nhưng Manhattan hay nhiều ngoại ô xa xôi không có lấy một cái. Dòng chảy ý tưởng ở các thành phố cũng có thể mang đến sáng tao cho ẩm thực hoặc nghệ thuật.
Ta có thể mô hình hóa bằng giả sử mỗi người đều nhận mức lương như nhau, một mức cố định và không phụ thuộc quy mô thành phố. Tuy nhiên, dòng chảy tiện ích lại có thể tăng cùng quy mô thành phố, phản ánh mức độ cao hơn của chuyên môn hóa và chia sẻ các chi phí cố định. Ta sẽ có một đường nhu cầu hướng lên trên như trước. Nhưng khả năng khác, tôi coi như mặt xấu của sự quần tụ, là các tiện ích đô thị sẽ tệ đi khi dân số đô thị tăng lên. Mặt tối hiển nhiên nhất của sự quần tụ là ùn tắc giao thông. Khi dân số thành phố tăng lên, thời gian đi đường cũng tăng, bởi đường phố đông hơn.
Từ ngữ kinh tế học chuẩn mực hơn cho kiểu tình huống này là ngoại ứng tiêu cực (negative externality). Một ngoại ứng xảy ra khi hành động của một người ảnh hưởng tới người khác theo cách không được dàn xếp bởi thị trường. Ví dụ nếu tôi dọn nhà cho bạn, đó không phải một ngoại ứng, bởi bạn sẽ định trả công tôi để hưởng dịch vụ đó.
Nếu tôi xúc tuyết trên đoạn phố trước cửa nhà tôi, cả bạn và tôi được hưởng một lối đi không vướng tuyết, thế là tôi đang tạo ra một ngoại ứng tích cực.
Khi tôi lái xe, tôi tạo thêm ùn tắc khiến mọi người chậm lại. Đó là một ngoại ứng tiêu cực.
Và khi một hoạt động tạo ra các ngoại ứng tiêu cực, vậy thì ở thế cân bằng, sẽ có quá nhiều hành động như thế diễn ra, như là quá nhiều xe cộ.
Một ngoại ứng tiêu cực đô thị khác là các bệnh truyền nhiễm. Khi quá nhiều người xung quanh bạn, bạn sẽ có nhiều nguy cơ mắc bệnh và lây sang người khác. Ta nghiên cứu chúng thế nào trên hình họa? Giả dụ rằng mức lương là không đổi và chất lượng đời sống đô thị giảm sút khi dân số thành phố tăng lên.
Đặt hai đường vào với nhau và bạn thấy đường Nhu cầu đô thị giảm dần khi quy mô thành phố tăng lên. Chính quyền tốt sẽ xử lý tốt hơn những mặt xấu của việc quần tụ đông đúc, chẳng hạn như Singapore, xoay xở giải quyết ùn tắc giao thông bằng hệ thống thu phí đường bộ điện tử. Vậy nên ta có thể vẽ hai đường biểu thị chất lượng cuộc sống. Chúng trùng nhau khi dân số thấp, nhưng một đường, thể hiện cho thành phố được quản trị tốt, sẽ không chìm sâu như đường còn lại khi dân số thành phố tăng lên.
Thêm vào đường chỉ Mức lương cố định ta có hai đường chỉ Nhu cầu. Một đường Nhu cầu giảm nhẹ khi gia tăng dân số, còn đường Nhu cầu kia giảm nhanh hơn. Ta thêm vào đó nguồn cung không gian đô thị và thấy được ảnh hưởng của một chính quyền tốt đối với giá cả và quy mô thành phố.
Thành phố càng được quản trị tốt, đường Nhu cầu càng cao. Điều đó sẽ kéo đường Cung cấp ra xa hơn, nhờ đó dân số cao hơn và giá cả cũng ở mức cao nữa.
Khi chính quyền thành phố mạnh hơn, thành phố được mở rộng và giá cả cũng sẽ tăng.
Nguồn: CitiesX
Dịch: Minh Hùng
Bóc băng: Đặng Thơm
>> Tìm hiểu về Combo Đô Thị: Combo Sách – Lịch sử đô thị hiện đại – Sinh tồn của đô thị và Chiến thắng của đô thị – Book Hunter Lyceum
>> Đọc thêm:
“Chiến thắng của đô thị” hay sự thất bại của thị dân – Book Hunter
