Home Tạo GIAO THÔNG VẬN TẢI VÀ HÌNH THÁI ĐÔ THỊ (PHẦN 2): HÌNH THÁI ĐÔ THỊ

GIAO THÔNG VẬN TẢI VÀ HÌNH THÁI ĐÔ THỊ (PHẦN 2): HÌNH THÁI ĐÔ THỊ

Minh Hùng

24/12/2018

Tác giả: Tiến sĩ Jean-Paul Rodrigue

Đại học Hofstra, New York

Bước phát triển về cả số lượng lẫn sự luân chuyển của dân cư được định hình bởi sức chứa và những điều kiện cơ sở hạ tầng giao thông đô thị, như đường xá, hệ thống chuyên chở hoặc đơn giản là lối đi bộ. Do đó, có rất nhiều hình thái đô thị khác nhau, cùng với nó là nhiều cấu trúc không gian cùng hệ thống giao thông đô thị.

Hình thái đô thị: chỉ dấu ấn không gian của một hệ thống giao thông đô thị cũng như các cơ sở hạ tầng vật chất liền kề. Chúng hòa cùng nhau tạo nên một mức độ sắp xếp không gian cho thành phố. (Xem hình 1)
Cấu trúc (không gian) đô thị: chỉ tập hợp những mối quan hệ phát sinh từ hình thái đô thị và các tương tác cơ bản của con người, chuyên chở hàng hóa và thông tin. Nó cố gắng ước đoán xem một cấu trúc đô thị cụ thể có thể đạt tới giới hạn nào với hệ thống giao thông sẵn có.

Hình 1: Giao thông vận tải, hình thái đô thị và cấu trúc không gian

Do ảnh hưởng từ sự phát triển của ngành giao thông vận tải, cấu trúc không gian đô thị có thể được phân loại bởi mức độ tập trung và phân cụm:

Tập trung: đề cập đến việc thiết lập của các hoạt động trong mối liên quan đến toàn bộ khu vực đô thị. Ở một thành phố tập trung, phần lớn các hoạt động của nó đều ở trung tâm, trong khi ở thành phố không tập trung thì không như vậy. Các nhà tuyển dụng lớn chẳng hạn như các tổ chức tài chính, là những động lực chính cho quá trình tập trung hóa. (Xem hình 2)
Phân cụm: đề cập đến việc thiết lập các hoạt động trong mối liên quan đến một phần cụ thể của khu vực đô thị. Ở đây, một nhóm các hoạt động tập trung xung quanh một đầu mối cụ thể, thường là các cơ sở hạ tầng giao thông như nút giao đường cao tốc, nhà gat rung chuyển hoặc một thị trấn nhỏ đã bị nuốt lấy bởi quá tình mở rộng đô thị.

Hình 2: Phân loại cấu trúc không gian đô thị

Dù điều kiện địa lý của mỗi thành phố khác nhau đáng kể, hình thái đô thị và cấu trúc không gian của nó được khớp nối bởi hai yếu tố về cấu trúc:

 Các điểm nút: Chúng được phản ánh trong tính tập trung của các hoạt động đô thị, vốn liên quan đến sự tích lũy không gian của các hoạt động kinh tế hoặc khả năng tiếp cận tới hệ thống giao thông vận tải. Trạm cuối trong tuyến vận tải, như những cảng, nhà ga, sân bay, là những điểm nút quan trọng, xung quanh nó là các hoạt động kết tụ ở cấp độ địa phương hoặc khu vực. Các điểm nút có một hệ thống phân cấp, căn cứ trên tầm quan trọng và đóng góp của điểm ấy vào hoạt động chức năng của đô thị, những nút có vị trí cao là quản lý và bán lẻ, trong khi sản xuất và phân phối là những nút có vị trí thấp hơn. (Xem hình 3)
Các mối liên kết: có những cơ sở vật chất hỗ trợ luồng lưu chuyển qua lại giữa các điểm nút. Mức độ thấp nhất của các mối liên kết, có thể kể đến đường phố, vốn là yếu tố nhận diện của cấu trúc không gian đô thị. Có một hệ thống phân cấp các mối liên kết, từ đường phố lên đến đường lớn của khu vực, đường tàu hỏa, rồi lên đến các liên kết quốc tế qua đường hàng không và các hệ thống vận tải trên biển.

Hình 3: Thành phố và kết nối

Tùy thuộc vào bản chất của chúng, các điểm nút và các liên kết cung cấp một mối liên kết chức năng, nghĩa là các chức năng phụ thuộc lẫn nhau của đô thị liên quan đến thương mại, sản xuất và viễn thông. Do đó, giao thông vận tải đô thị được liên kết với một hình thái không gian có thể thay đổi tùy theo chế độ sử dụng (Xem hình 4). Điều không mấy khi thay đổi là các thành phố có xu hướng lựa chọn mô hình đường phố hình lưới, dù cho là đô thị La Mã thế kỷ thứ nhất hay những thành phố Hoa Kỳ dựng lên ở thế kỷ 20. Lý do đằng sau sự trường tồn này tương đối đơn giản: một mô hình lưới tối ưu hóa đường đi và bất động sản sẵn có. Rõ ràng, nhiều thành phố không được quy hoạch theo hình lưới. Chúng thường là những thành phố lâu đời, trước đây là những thị trấn kiên cố, hoặc các thành phố phát triển từ một vị trí hạn chế như trên đảo hoặc ở ngã ba sông. Đặc điểm địa lý và lịch sử địa phương vẫn có ảnh hưởng quan trọng đến hình thái đô thị.

Hình 4: Một giờ di chuyển theo các phương thức giao thông đô thị khác nhau

Trong thời đại cơ giới hóa và giao thông cá nhân, phần lớn các thành phố đang phát triển một cấu trúc không gian dựa vào giao thông cơ giới, đặc biệt là ô tô thuộc sở hữu tư nhân. Điều này đã thúc đẩy một sự thay đổi từ một mô hình lưới sang mô hình đường cong và ngõ cụt (curvilinear and cul-de-sac patterns) vốn dễ thấy ở những cùng ngoại ô (Xem hình 5). Quá trình phân tán, hay quá trình trải rộng của đô thị, đang diễn ra ở nhiều kiểu loại thành phố khác nhau, từ các đô thị tập trung và đông đúc ở châu Âu như Madrid, Paris và London (Xem hình 6), đến các đô thị trọng điểm được công nghiệp hóa nhanh chóng như Seoul, Thượng Hải và Buenos Aires, đến cả những đô thị gần đây phải trải qua những bước phát triển nhanh đến mất kiểm soát gần đây như Mumbai hay Lagos. Sự mở rộng đô thị gần đây hầu hết ăn khớp với việc dùng ô tô. Do đó, có sự khác biệt đáng kể về mật độ dân số của các thành phố trên thế giới (Xem hình 7), thêm vào đó là cả sự chênh lệch mật độ giữa vùng trung tâm và vùng ngoại vi trong mỗi thành phố (Xem hình 8). Những khác biệt này đặc biệt dễ thấy giữa các thành phố Bắc Mỹ và Châu Âu (Xem hình 9).

Hình 5: Các loại mạng đường phố

Hình 6: Hình thái đô thị có cấu trúc mật độ cao, Paris

Hình 7: Mật độ dân số của các khu vực đô thị lớn nhất thế giới, 2012

 

Hình 8: Mật độ dân số theo khoảng cách từ trung tâm thành phố (trục hoành: Khoảng cách tới trung tâm thành phố; trục tung: mật độ người/ha)

Hình 9: Sự phát triển của mật độ đô thị ở Bắc Mỹ và Châu Âu

 

Nguồn: https://transportgeography.org

Người dịch: Minh Hùng

Phỏng vấn Edward Glaeser: Người giàu, người nghèo & Đô thị

Nền kinh tế Việt Nam đang chuyển mình, những làn sóng đầu tư vĩ mô từ các quốc gia phát triển vẫn cứ tiếp tục đổ vào nước ta, và đô thị hóa đang diễn ra với tốc độ chóng mặt... đi kèm với đó là rất nhiều vấn đề lớn được đặt ra, mà vấn đề mấu chốt nhất chính là khoảng cách giàu nghèo & chính sách sẽ hỗ trợ cho người giàu hay người nghèo. Rất nhiều cuộc tranh luận diễn ra

Book Hunter

10/11/2023

Tiếng ồn ảnh hưởng đến não bộ của chúng ta như thế nào – Đối thoại của Phil Stieg với Mathias Basner

Bạn có biết tiếng ồn từ các loại nhạc ồn ào, từ các phương tiện giao thông vận hành bất kể ngày đêm, từ những chiếc máy cắt cỏ buổi sáng sớm – không những có hại cho sự tỉnh táo mà cả đối với bộ não của bạn? Tiến sĩ Mathias Basner, một chuyên gia về ảnh hưởng của tiếng ồn đối với sức khỏe, đã giải thích những gì diễn ra trong cơ thể bạn khi phải tiếp xúc với cường độ âm

New York – Nước và đô thị (4): Xử lý nước và vấn đề rò rỉ

Hệ thống xử lý nước Dù nước cấp đến New York được cho là trong sạch nhờ vào khu vực nguồn là vùng nông thôn, nhưng điều đó không có nghĩa là không cần phải xử lý. Nhiều hóa chất đã được hòa thêm vào nước trên đường dẫn để đảm bảo chất lượng đồng nhất của nước ở đầu ra: chất nhôm và các hóa chất khác để tạo thành “floe” – các hạt dính giúp hút bụi bẩn và kéo chìm xuống đáy

Minh Hùng

23/10/2019

NEW YORK – NƯỚC VÀ ĐÔ THỊ (3): Hệ thống đường ống

Đường ống số 1 và số 2 Phân phối nước trong thành phố dựa vào hai hệ ống lớn trải rộng khắp năm khu vực: Đường ống số 1 và Đường ống số 2. Đường ống số 1 hoàn thành vào năm 1917, kéo dài 18 dặm từ hồ chứa Hillview ở Yonkers qua khu Bronx, qua sống Harlem để vào Manhattan. Nó đi dưới Công viên Trung tâm và tiếp tục xuống dưới khu Lower East Side, băng qua bên dưới sông Đông đến

Minh Hùng

18/10/2019

Cái giá của tiếng ồn

“Bạn có nghe thấy không?” sau đó, Tiến sĩ Mathias đã để cho một vài giây trôi qua. “Bạn có biết cái đó là gì không?” Ông lại dừng lại. “Im lặng. Âm thanh của sự im lặng.” Basner đã đặt ra câu hỏi tu từ trong buổi nói chuyện TEDMED của ông, nội dung về sức khỏe và y học của chuỗi hội nghị TED, năm ngoái tại Palm Springs, California. Không chỉ mong muốn phá vỡ những định kiến mà còn cố gắng