Rốt cuộc tất cả chỗ tiền bạc đó có nghĩa lý gì?

Các ý quan trọng trong bài:

• Để hiểu biết đầy đủ về mọi thứ, Aristotle tin rằng chúng ta cần hiểu telos hay mục đích của một sự vật. Ông tin rằng một sự vật đạt được mục đích của nó là điều tự nhiên và tốt đẹp.
• Về tiền bạc và các giao dịch tài chính, Aristotle tin rằng chỉ có một số dạng thức trao đổi phục vụ mục đích lành mạnh và xứng đáng.
• Theo Aristotle, giàu có là có nhiều thứ để sử dụng và tận hưởng.

Nếu bạn muốn hiểu điều gì đó, bạn phải biết nó sẽ đi đến đâu. Người Hy Lạp cổ đại nghĩ rằng “điểm cuối” này – hay telos – là thứ định nghĩa mọi thứ. Nó chính là điểm mấu chốt của một vật hoặc một người – nó ở đây trên Trái đất để làm gì.

Đối với một người, đây không phải là điều dễ nhận ra. Rất ít người trong chúng ta biết mình “phải” làm gì trong đời, và không ai chắc mình sẽ kết thúc ở đâu. Như Soren Kierkegaard đã viết, “Cuộc sống chỉ có thể hiểu được bằng cách nhìn lại quá khứ; nhưng nó vẫn phải hướng về phía trước”.

Với mọi vật, ý tưởng về telos trở nên dễ dàng hơn nhiều: một chiếc thuyền để lái, một cuốn sách để đọc và một cốc bia để uống. Có thể telos thay đổi theo thời gian (tôi có thể ném cuốn sách của mình vào bạn và biến nó thành vũ khí). Tuy nhiên, đối tượng được xác định bởi mục đích của nó. Đây là cách Aristotle hiểu mọi thứ, và đó cũng là lý do tại sao ông rất ghét tiền.

Sự phát triển của các cơ chế trao đổi

Aristotle không phải là một nhà sử học (và ngay cả những người Hy Lạp tự gọi mình là nhà sử học cũng không phải lúc nào cũng nhiệt huyết với nó), và do đó, phân tích của ông về “sự trao đổi” xuất phát từ quan điểm của một triết gia. Ông bắt đầu với câu hỏi: Mục đích của tiền là gì? Như chúng ta đã thấy, đây là cách duy nhất để hiểu đầy đủ về nó. Theo Aristotle, “sự trao đổi” trải qua bốn giai đoạn riêng biệt:

Đầu tiên, chúng ta có phương thức đổi chác cơ bản, hay đổi đồ này lấy đồ kia. Ví dụ, Phillip đi chợ với một con gà béo mập, đẹp mã và đổi nó với Calista để lấy một trong những chiếc mũ dệt kim nổi tiếng của cô. Tất nhiên, không dễ dàng gì để lôi một con gà mọi lúc và không phải ai cũng muốn gà. Đó là lý do tại sao tiền được phát minh.

Thứ hai, chúng ta có các giao dịch được tiến hành thuận lợi nhờ tiền. Philip đưa cho Ismene ba đồng xu bạc để lấy con bò con của cô. Ngược lại, Ismene dùng một trong những đồng xu này để mua một chiếc mũ dệt kim vừa vặn từ Calista. Chúng ta có hàng hóa để đổi lấy tiền, tiền này dùng để đổi lấy hàng hóa.

Thứ ba, chúng ta có mua thấp và bán cao. Đây là khi mọi người đến chợ không phải vì thứ họ cần, mà vì thứ họ muốn bán để kiếm lời. Vì vậy, Ismene bán lại chiếc mũ dệt kim nhãn hiệu Calista của mình với giá gấp đôi ở thành phố liền kề. Philip bán những con bò non của mình với giá gấp ba lần khi chúng trưởng thành và khỏe mạnh.

Thứ tư, chúng ta có cho vay nặng lãi, hay “tiền đẻ ra tiền”. Calista, giàu có nhờ những chiếc mũ len thời trang nhưng thiết thực của mình, quyết định từ bỏ nó. Thay vào đó, cô cho mọi người vay tiền với một mức giá nhất định (thường là theo tỷ lệ phần trăm của số tiền). Cô không làm hoặc tặng bất cứ thứ gì; sự giàu có của cô ấy chỉ đơn giản là nhân lên mà không cần bất kỳ hàng hóa nào đổi chủ.

Tiền tự nhiên với tiền không tự nhiên

Với Aristotle, hai dạng thức trao đổi đầu tiên là “tự nhiên”, và hai hình thức sau là “không tự nhiên” (nó có thể được dịch là “nhân tạo”, nhưng tôi nghĩ rằng ông phản đối trao đối trao đổi “không tự nhiên” hơn ).

Khi chúng ta giải quyết các giao dịch đổi chác và giao dịch đơn giản, chúng ta cần có một mục tiêu rõ ràng trong đầu. Đó là một mục tiêu cần thiết cho cả cá nhân và xã hội nói chung. Điều đó có nghĩa là, nó mang lại cho một người những gì họ muốn. Như Aristotle nói, tiền trong trường hợp này “chỉ cần thiết khi thỏa mãn nhu cầu của con người”. Điều này là tự nhiên theo hai nghĩa của từ này.

Đầu tiên, nó giúp chúng ta xác định những mong muốn mà hầu hết mọi người đều có: quần áo, chỗ ở, thức ăn, giải trí… Thứ hai, có một “giới hạn” tự nhiên đối với mục đích. Một khi những con bò đang cày ruộng, hay chiếc mũ len đang giữ ấm cho bạn, thì mục đích của số tiền đã được tiêu hết. Một nhu cầu được thỏa mãn, một khách hàng hài lòng và giao dịch kết thúc.

Nhưng khi mọi người bắt đầu tích trữ hoặc thu tiền vì lợi ích của tiền, thì điều đó trở nên không tự nhiên. Không có mục đích xác định để mua lại của cải. Không có telos cuối cùng nào cho lòng tham. Tiền bạc, giống như những con số, không có điểm kết thúc – bạn chỉ cần kiếm được ngày càng nhiều tiền. Vấn đề trở nên rõ ràng nếu chúng ta thay “tiền” bằng bánh mì. Bạn đang cảm thấy đói và bạn thích nạp một loại carbohydrate tốt, vì vậy bạn ra ngoài và mua một ổ bánh mì. Điều này là tự nhiên và bình thường. Nhưng nếu bạn đã no, hoặc đã có vài ổ bánh mì, nhưng bạn vẫn tiếp tục mua bốn, năm, sáu ổ bánh mì, thì điều đó thật kỳ lạ. Nó sẽ trở thành không tự nhiên. Bánh mì có một mục đích cho một cái gì đó. Tiền có một mục đích cho thứ gì đó.

Loại giàu có tốt đẹp

Đối với Aristotle, tất cả những điều này đều liên kết với lời giải thích của ông về thứ gì khiến cho một người trở nên “giàu có”. Sự giàu có không được xác định bởi số lượng những thứ chúng ta có, có thể là tài sản hoặc tiền trong ngân hàng. Thay vào đó, nó đến từ việc có nhiều thứ hữu ích cho bạn. Nó có nghĩa là có thể tận hưởng nhiều hoạt động khác nhau nhờ những gì bạn có. Như Aristotle viết, “Trở nên giàu có bao gồm việc sử dụng mọi thứ hơn là sở hữu chúng; vì chính hoạt động và việc sử dụng những thứ đó mới tạo nên sự giàu có”.

Như người xưa vẫn nói, “bạn không thể mang tiền xuống mồ”. Sự giàu có vì lợi ích riêng của nó không phục vụ mục đích nào. Với Aristotle, “sự giàu có vô nghĩa” hoàn toàn không thể được gọi là sự giàu có.

Nguồn: Big Think – Jonny Thomson (Jonny Thomson giảng dạy chuyên ngành triết học tại Oxford, nước Anh. Ông điều hành một tài khoản mạng xã hội phổ biến có tên là Mini Philosophy. Cuốn sách đầu tiên của ông là Mini Philosophy: A Small Ideas of Big Ideas.)

Dịch: Hải Anh

Bài viết thuộc Dự án Dịch & Xuất bản Aristotle của Book Hunter

Từ năm 2019 đến nay, Book Hunter đã và đang tổ chức dịch các tác phẩm quan trọng của Aristotle và những cuốn sách nghiên cứu về cuộc đời và tư tưởng của ông.