Home Hiểu Thần quỷ ở Hà Nội (1): Phân vùng (Ghi chép ngắn)

Thần quỷ ở Hà Nội (1): Phân vùng (Ghi chép ngắn)

Hà Nội là một mảnh đất chứa nhiều bí ẩn, với nhiều tục thờ cúng thần quỷ xa xưa đã được Nho giáo hóa hoặc
than-quy-o-ha-noi-1-phan-vung-ghi-chep-ngan (1)

Hà Nội là một mảnh đất chứa nhiều bí ẩn, với nhiều tục thờ cúng thần quỷ xa xưa đã được Nho giáo hóa hoặc Phật giáo hóa. Tôi luôn muốn tìm hiểu một cách tổng thể về các thần và quỷ được thờ ở Hà Nội, cũng muốn qua đó hiểu hơn về các sắc dân đã an cư và lập nghiệp tại đây.

Đây là những ghi chép của tôi, có thể có những phần suy luận chưa có đủ căn cứ. Đây chưa phải là bài nghiên cứu hoàn chỉnh và sẽ cập nhật theo thời gian.

Đọc đầy đủ chùm bài THẦN QUỶ Ở HÀ NỘI.


Khoanh vùng địa bàn Hà Nội

Trước đổi mới, Hà Nội có địa vực hẹp hơn, chỉ bao gồm các quận nội thành Hoàn Kiếm, Hai Bà Trưng, Ba Đình, Đống Đa và 4 huyện ngoại thành Đông Anh, Gia Lâm, Thanh Trì, Từ Liêm. Năm 2003, Hà Nội có thêm quận Long Biên. Từ năm 2008, Hà Nội đã sát nhập toàn bộ tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh của tỉnh Vĩnh Phúc và 4 xã thuộc huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình. Tôi chọn địa bàn Hà Nội mới có từ 2008, bởi vì nếu hình dung về một Hà Nội trước thời Lý và nhìn Hà Nội không phải là một bản đồ hành chính mà là bản đồ tín ngưỡng sẽ thấy có một sự hợp lý trong địa bàn mới này. Nguyên do cho nhận định này của tôi, tôi sẽ đề cập ở các ghi chép sau.

Tôi tạm chia Hà Nội thành các khu vực sau:

Các khu vực lớn được giới hạn bởi các con sông. Những con sông đóng vai trò quan trọng trong xã hội cổ xưa tại Việt Nam. Chúng vừa là nơi giao thương, vừa là ranh giới tự nhiên giữa các bộ lạc cổ và sau này là các làng, các phủ trấn.

Các khu vực nhỏ hơn được phân chia theo các nhóm làng cổ, hoặc dân cư quanh các hồ… Sự phân chia khu vực nhỏ rất phức tạp, một phần tội dựa trên các ghi chép tư liệu cổ, một phần dựa trên phỏng đoán của cá nhân. Các tiểu khu vực sẽ được cung cấp chi tiết ở từng ghi chép sau.

1. Trung tâm Hà Nội

Trung tâm Hà Nội là khu vực thành Thăng Long, sau này đến thời Pháp thuộc tiếp tục được duy trì. Trung tâm Hà Nội được xác định trong địa giới sông Tô Lịch – hồ Tây – sông Hồng. Trước thời Nguyễn, có sự tồn tại của sông Thiên Phù ở khu vực Xuân La ngày nay, nhưng trước 1789, con sông này đột ngột biến mất. Tôi sẽ vẫn liệt kê khu vực Xuân La và phía tây hồ Tây vào trung tâm Hà Nội. Trung tâm Hà Nội có một hệ thống thần quỷ phức tạp, tổ hợp của nhiều lớp di dân khác nhau trong suốt dòng lịch sử.

Bản đồ kinh thành Thăng Long thời Lê (kèm chú thích)

2. Huyện Từ Liêm & quận Cầu Giấy

Huyện Từ Liêm và quận Cầu Giấy là một dải đất phía tây kinh thành Thăng Long, nằm bên kia bờ sông Tô Lịch, nằm giữa sông Nhuệ và sông Tô Lịch. Nơi đây ghi dấu nhiều huyền thoại thời Lý và thời Tiền Lý, Triệu Việt Vương.

3. Tỉnh Hà Đông cũ

Tỉnh Hà Đông cũ ghi dấu những truyền thuyết xa xưa hơn, từ thời Hai Bà  Trưng, thời Cao Biền đô hộ Việt Nam… Hà Đông nằm ở phía tây nam trung tâm Hà Nội, giữa sông Nhuệ và sông Đáy. Theo khu vực Hà Đông cũ thì Thanh Trì, Thường Tín, Văn Điển, Phú Xuyên cũng thuộc khu vực này, bên cạnh quận Hà Đông và một phần quận Thanh Xuân ngày nay. Đây là khu vực có nhiều di chỉ khảo cổ thuộc các nền văn hóa xa xưa nhất ở miền Bắc Việt Nam

4. Trấn Sơn Tây cũ

Trấn Sơn Tây hay xưa kia được gọi là Xứ Đoài, là khu vực nằm bên kia sông Đáy và bao gồm ngã ba Việt Trì, hai huyện Thanh Sơn và Thanh Thủy thuộc Phú Thọ, huyện Lương Sơn thuộc tỉnh Hòa Bình. Khảo sát trấn Sơn Tây cũ là một công việc quan trọng, vì núi Ba Vì và những vị thần được thờ tại Ba  Vì đóng một vai trò quan trọng trong chính trị của các triều đại và ngay cả hiện nay.

Tỉnh Sơn Tây thời Pháp thuộc (1925)

5. Huyện Gia Lâm

Gia Lâm là khu vực bên kia sông Hồng, chính đông của trung tâm Hà Nội. Dải đất Gia Lâm nối với một phần của Bắc Ninh và Hưng Yên thành một khu vực nằm giữa sông Hồng và sông Đuống. Những tư liệu về đời sống tín ngưỡng ở Gia Lâm không nhiều, nhưng theo phỏng đoán của tôi thì khu vực này chịu ảnh hưởng của lớp tín ngưỡng Tứ Pháp có từ thế kỷ thứ 2.

6. Huyện Đông Anh & Sóc Sơn

Đông Anh và Sóc Sơn nằm ở chính bắc Hà Nội, tiếp giáp với Vĩnh Phúc. Đây là khu vực có lưu giữ nhiều di chỉ và huyền tích liên quan tới thời đại Hùng Vương và Thục Phán. Những lớp văn hóa cổ xưa này còn có nhiều điểm mờ trong ghi chép sử ở Việt Nam.

Hà Thủy Nguyên

(Còn nữa)

Hoạt động xã hội (activism) là gì?

« Vật thể chết có thể tự buông xuôi theo dòng, nhưng chỉ vật thể đang sống mới có thể lội ngược dòng chảy » – G.K Chesterton. Hoạt động xã hội (activism) là gì? Hoạt động xã hội đơn giản là việc hành động và tạo ra những thay đổi xã hội; điều này có thể xảy ra bằng hàng tỉ cách khác nhau dưới vô số hình thức khác nhau. Thông thường, hoạt động xã hội liên quan tới việc “thay đổi thế giới” thường thông
le-nam

Lê Nam

11/10/2017

“Tam Quốc diễn nghĩa”: từ lịch sử đến tiểu thuyết

Gia Cát Lượng tiên phong đạo cốt, Trương Phi mặt đen dữ dằn, Thục tốt Ngụy xấu… Tất cả những nhận định dựa trên các ấn tượng ấy ở người đọc “Tam quốc diễn nghĩa” đã định hình nên thái độ của chúng ta đối với các nhân vật lịch sử thời Tam Quốc. Hiện nay, không phải chỉ ở Việt Nam, nhiều nhà nghiên cứu và phê bình phương Tây vẫn dựa trên “Tam Quốc diễn nghĩa” để tìm hiểu về thời Tam Quốc.
le-nam

Lê Nam

29/11/2022

Thần quỷ ở Hà Nội (2): Thần trong quan niệm khu vực đồng bằng bắc bộ (Ghi chép ngắn)

Đọc đầy đủ chùm bài THẦN QUỶ Ở HÀ NỘI. Trích từ bài viết “Hệ thống thờ cúng thần của người Việt” của tôi. “Thần” là một khái niệm rất khó định nghĩa cho dù ở bất cứ nền văn hóa nào. Một cách mơ hồ, ta có thể hiểu “thần” như một lực lượng siêu nhiên ở bên ngoài đời sống hiện hữu của con người nhưng vẫn có thể tác động đến số phận của mỗi cá nhân. Con người một các tự

Những hiểu biết sâu sắc về Suryanamaskar (chuỗi chào mặt trời) từ nguồn gốc đến ứng dụng đối với sức khỏe

Tóm tắt Ngày nay, Suryanamaskar (chuỗi chào mặt trời) được coi là một phần của các thực hành theo truyền thống yoga, mặc dù chuỗi động tác này không được coi là asana (các tư thế yoga) cũng không phải là một phần của Yoga truyền thống. Thực hành Suryanamaskar trước khi bắt đầu các hoạt động thường ngày sẽ tiếp thêm sức mạnh cho người tập và mang lại một ngày hoàn toàn tràn đầy năng lượng. Bắt nguồn từ Raja[1] (quốc vương) của Aundh[2] – người đầu tiên đề xướng suryanamaskar, sau

Nước Pháp không như bạn nghĩ (6): Tính ăn thua đủ

Người Pháp có một sở thích đặc biệt đối với việc chia rẽ trên mọi vấn đề - một thái độ có thể bắt nguồn từ tình yên vĩ đại của họ với quyền lực. Tính bảo thủ như một lực ly tâm mạnh lan tỏa đến từng ngóc ngách của xã hội Pháp. Khi đã hiểu được sự tồn tại của nó, tôi thấy nó ở mọi nơi: trong tin tức, những cuộc đàm thoại của mọi người, lịch sử, chính trị, kinh doanh,