“Hãy bảo nó rằng sợ phải đau khổ còn đau đớn hơn là chính sự đau khổ, và chưa từng có trái tim nào phải chịu đau khổ khi tìm cách thực hiện giấc mơ của mình…” — Paulo Coelho
1. Về cuốn sách Nhà giả kim và tác giả Paulo Coelho
Paulo Coelho là một tiểu thuyết gia Mĩ Latinh. Ông được biết đến với tư cách là tác giả của Nhà giả kim, 11 phút, Veronika quyết chết, Quỷ dữ và nàng Prym, Ngoại tình, Bên sông Piedra tôi ngồi khóc… các cuốn sách này đều đã được xuất bản tại Việt Nam.
Nhà giả kim được coi là cuốn tiểu thuyết nổi tiếng nhất của Paulo Coelho, là tác phẩm đúc kết lại 11 năm nghiên cứu thuật giả kim của ông. Chính Paulo Coelho cũng nói, Nhà giả kim là cuốn sách hàm chứa trong nó nhiều ẩn ngữ và biểu tượng.
Mặc dù chiếm được cảm tình của hàng triệu độc giả trên toàn thế giới, song trên thực tế, cuốn sách không hề được đón nhận trong lần xuất bản đầu tiên.
Nội dung của cuốn sách là kể về hành trình đi tìm kho báu của một anh chàng chăn cừu. Nghe nội dung như vậy có vẻ đơn giản, song thực chất, Nhà giả kim không phải là một cuốn sách dễ hiểu. Phần lớn người đọc đọc nó và lí giải theo hướng niềm tin của họ mong muốn, có rất ít người tiếp cận Nhà giả kim từ chính những biểu tượng tồn tại ở ngay trong tác phẩm.
2. Biểu tượng trong Nhà giả kim
a. Biểu tượng là gì?
Biểu tượng phong phú hơn là một dấu hiệu, kí hiệu đơn thuần. Nó bao gồm phần: Cái biểu hiện và Cái được biểu hiện.
Roland Barthes đã cho rằng biểu tượng xét theo kí hiệu học gồm hai cấp độ: Kí hiệu học biểu thị bao gồm Cái biểu hiện và Cái được biểu hiện, Kí hiệu học hàm nghĩa bao gồm Cái biểu hiện (cấp độ bao trùm lên trên Cái biểu hiện và Cái được biểu hiện bậc 1) và Cái được biểu hiện.
Nghiên cứu biểu tượng chính là nghiên cứu cả hai cấp độ này.
Ví dụ: Với biểu tượng chim phượng hoàng, ta có thể hiểu theo cách sau:
Kí hiệu học biểu thị: Cái biểu hiện là Chim phượng hoàng, cái được biểu hiện sẽ là phần Sinh ra từ trong lửa
Kí hiệu học hàm nghĩa: Cái biểu hiện là Chim phượng hoàng sinh ra từ trong lửa, Cái được biểu hiện lại là Sự tái sinh.
Như vậy, nói một cách ngắn gọn, biểu tượng là thứ có thể đại diện cho một ý tưởng hoặc một quá trình, việc dùng biểu tượng là dùng các kí tự để đại diện cho khái niệm phức tạp hoặc một ý nghĩa nào đó. Đặc biệt, ý nghĩa của biểu tượng không bị giới hạn trong một phạm vi nào mà luôn được mở rộng ra với nhiều chiều liên tưởng, trên nhiều hệ quy chiếu khác nhau.
Ngày nay, trong nghiên cứu có một ngành nghiên cứu riêng về các biểu tượng. Và trên thực tế, để hiểu được ý nghĩa của bất kì văn bản nghệ thuật nào, người đọc cũng cần trang bị kĩ năng trong việc phát hiện và giải mã các biểu tượng, bởi vì các nhà văn, nhà thơ không bao giờ viết thẳng tuột ra những gì họ nghĩ mà thường truyền tải thông qua hệ thống biểu tượng mà họ khéo léo đan cài trong tác phẩm của mình.
Chính vì vậy, để thấu hiểu một cuốn tiểu thuyết, hay một bài thơ, trước hết cần liệt kê tất cả những biểu tượng xuất hiện trong đó, sau đó tư duy và tìm cách giải mã chúng.
b. Biểu tượng trong Nhà giả kim
Nhà giả kim là cuốn sách tràn ngập các biểu tượng. Để tiếp cận có hệ thống, tôi chia các biểu tượng thành 3 nhóm chính:
Nhóm 1: Biểu tượng về những mô hình người trong xã hội,
Nhóm 2: Những biểu tượng hành vi,
Nhóm 3: Các biểu tượng liên quan đến vấn đề tâm linh.
Trong đó:
Nhóm 1: Gồm 6 biểu tượng:
Đàn cừu – Người chăn cừu và anh chàng đọc sách – Người bán kem – Chủ cửa hàng pha lê – Đội quân lính – Bọn cướp.
Nhóm 2: Gồm 4 biểu tượng:
Theo đuổi giấc mơ – Cuộc phiêu lưu – Sở hữu – Tình yêu lí tưởng
Nhóm 3: Gồm 8 biểu tượng:
Melchisedek – Urim Thummim – Sa mạc – Giấc mơ – Kim Tự Tháp – Nhà giả kim/ Thuật giả kim – Các dấu hiệu – Vị trí kho báu
Từ đây, chúng ta có thể giải mã các biểu tượng xuất hiện trong tác phẩm theo từng nhóm.
(Còn tiếp)
Nguyễn Hoàng Dương
Đọc các bài còn lại tại ĐÂY
