Báo cáo toàn cầu nhấn mạnh mối đe dọa đối với an ninh lương thực và nguồn cung cấp thuốc nhưng cũng tiết lộ 2.000 loài mới được phát hiện mỗi năm.
Theo đánh giá toàn cầu đầu tiên về hệ thực vật, một phần năm số loài thực vật trên thế giới đang bị đe dọa tuyệt chủng, khiến nguồn cung cấp thực phẩm và thuốc có nguy cơ tuyệt chủng.
Nhưng báo cáo cũng cho thấy 2.000 loài thực vật mới được phát hiện mỗi năm, làm dấy lên hy vọng về nguồn thực phẩm mới có khả năng chống chọi với bệnh tật và biến đổi khí hậu. Những phát hiện mới vào năm 2015 bao gồm một loài thực vật ăn côn trùng khổng lồ được phát hiện lần đầu tiên trên Facebook và một cây nặng 100 tấn ẩn trong một khu rừng châu Phi.
Báo cáo của The State of the World’s Plants, do các chuyên gia tại Royal Botanic Gardens Kew thực hiện, tiết lộ rằng hiện có 390.000 loài thực vật được biết đến, với hơn 30.000 loài được sử dụng. Tuy nhiên, hơn 5.000 loài đã xâm lấn vào các nước ngoài và gây thiệt hại hàng tỷ đô la mỗi năm.
Giáo sư Kathy Willis, giám đốc khoa học tại Kew, người dẫn đầu báo cáo mới cho biết: “Thực vật là hoàn toàn cơ bản đối với loài người. “Thực vật cung cấp cho chúng ta mọi thứ – thực phẩm, nhiên liệu, thuốc men, gỗ và chúng cực kỳ quan trọng đối với việc điều hòa khí hậu của chúng ta. Nếu không có thực vật, chúng ta sẽ không ở đây. Chúng ta đang phải đối mặt với một số thực tế tàn khốc nếu chúng ta không kiểm tra lại các ưu tiên và nỗ lực của mình”.
Báo cáo này là báo cáo đầu tiên trong số những gì sẽ là phân tích điểm chuẩn hàng năm để chỉ ra những gì đã biết – và chưa biết – về thực vật và nêu bật các vấn đề quan trọng và cách chúng có thể được giải quyết. Willis nói: “Tôi khá lạc quan. Một khi bạn biết [về một vấn đề], bạn có thể làm gì đó với nó. Vấn đề lớn nhất là không biết”.
Hơn 30.000 loài thực vật trên thế giới đã được ghi nhận sử dụng
Các yếu tố lớn nhất đe dọa các loài thực vật có nguy cơ tuyệt chủng là phá hủy môi trường sống để trồng trọt (31%) – chẳng hạn như sản xuất dầu cọ và chăn nuôi gia súc, phá rừng lấy gỗ (21%) và xây dựng các tòa nhà và cơ sở hạ tầng (13%).
Biến đổi khí hậu hiện là một yếu tố nhỏ hơn – 4% – nhưng có khả năng tăng lên. Willis cho biết: “Tôi nghi ngờ rằng chúng ta sẽ không thực sự thấy được tác động đầy đủ cho đến 30 năm sau vì phải mất quá nhiều thời gian để thực vật, đặc biệt là cây cối, tạo ra lớp con của chúng. Một loại cây trồng quan trọng đang bị ảnh hưởng nặng nề là cà phê, vì nhiệt độ tăng cao khiến hạt cà phê không thể phát triển và làm gia tăng dịch bệnh ở các nước trọng điểm như Ethiopia“.
Nhưng tỷ lệ khám phá mới là một sự phát triển tích cực, Willis nói. “Tôi thấy điều đó thực sự đáng khích lệ và thú vị. Chúng tôi vẫn đang tìm kiếm những loài cây mới, những loài thực phẩm mới: ví dụ như năm loài hành mới đã được tìm thấy vào năm ngoái”. Chỉ riêng các nhà khoa học tại Kew đã xác định được 200-300 loài mới mỗi năm.
Willis nói: “Có những khu vực rộng lớn trên thế giới mà chúng tôi không biết những gì đang phát triển ở đó. Họ có thể nắm giữ chìa khóa cho tương lai của thực phẩm. Sự đa dạng di truyền trong thực phẩm của chúng ta ngày càng trở nên nghèo nàn hơn”.
Nhiều loại cây trồng quan trọng đã được lai tạo qua hàng nghìn năm để tạo ra năng suất cao, nhưng đã bị mất đi các gen giúp chống lại sâu bệnh và đối phó với những thay đổi của khí hậu. Chuối, cao lương và cà gai leo nằm trong số những loại có rất ít đa dạng di truyền, khiến chúng rất dễ bị tổn thương trước các mối đe dọa mới. Tìm thấy họ hàng hoang dã của các loại cây trồng như vậy có nghĩa là có thể lai tạo các giống mới, mạnh mẽ hơn.
Báo cáo cho biết: “Hiện nay, với những thách thức toàn cầu về quy mô dân số, thay đổi mục đích sử dụng đất, dịch bệnh và sâu bệnh hại cây trồng, việc tìm kiếm và bảo tồn các họ hàng hoang dã của cây trồng ngày càng cấp thiết. Việc tiếp cận với nguồn gen đa dạng và rộng lớn này là điều cần thiết nếu chúng ta cung cấp cho cây trồng những đặc điểm có giá trị, cho phép chống chịu với biến đổi khí hậu, sâu bệnh và cuối cùng là nền tảng cho an ninh lương thực toàn cầu.”
Trong số 2.000 loài thực vật mới được phát hiện vào năm 2015, có một loài cây gọng vó ăn côn trùng (Drosera magnifica) cao tới 1,5 mét, lớn hơn nhiều so với hầu hết các loại cây gọng vó. Nó được biết là chỉ mọc trên một ngọn núi ở Minas Gerais, Brazil, và được phát hiện lần đầu tiên trên Facebook, khi một chuyên gia trồng cây gọng vó đang xem lại những bức ảnh do một thợ săn hoa lan chụp nhiều năm trước đó.
Một phát hiện mới khác là một cây cao 45m, Gilbertiodendron maximum, nặng hơn 100 tấn, chỉ được biết đến trong rừng nhiệt đới ở Gabon và đang bị đe dọa nghiêm trọng. Năm loại táo, mãng cầu mới và họ hàng của ylang-ylang cũng được tìm thấy cùng với một loài khoai lang mới.
Tầm quan trọng của thực vật đối với việc phát triển các loại thuốc mới đã được tiết lộ trong báo cáo, cho thấy 57% trong số 31.000 loài có công dụng được biết đến là những loài thuốc được tạo ra từ đó. Hơn 5.500 là thực phẩm của con người, trong khi có 2.500 chất độc và 1.400 chất “sử dụng cho xã hội”, chẳng hạn như thuốc lá và cần sa.
Tuy nhiên, khi cây được cấy vào môi trường xa lạ, chúng có thể gây ra thiệt hại lớn và trở thành xâm lấn. Báo cáo cho biết: “Chi phí cho các loài xâm lấn ước tính chiếm gần 5% nền kinh tế thế giới và tác động của chúng đối với nền kinh tế Vương quốc Anh là khoảng 1,7 tỷ bảng Anh mỗi năm“.
Cây hà thủ ô Nhật Bản (Reynoutria japonica) xâm lấn mạnh, được đưa vào trồng làm cảnh ở Anh vào giữa thế kỷ 19, khiến quốc gia này phải tiêu tốn hơn 165 triệu bảng Anh mỗi năm để kiểm soát. Giống như nhiều loài xâm lấn, rất khó để diệt trừ vì nó có thể tồn tại ngay cả khi bị chặt phá. Willis nói: “Chúng rất hạnh phúc khi tồn tại dưới lòng đất và sau đó mọc lên ngay khi bạn quay lưng lại.”
Báo cáo cho thấy việc buôn bán bất hợp pháp các loài thực vật bị đe dọa cũng là một vấn đề. Tại Heathrow, một trong những sân bay bận rộn nhất thế giới, trung bình mỗi ngày các sĩ quan bắt giữ ít nhất một vụ, với 42% số vụ phát hiện là hoa lan.
Mặc dù thực vật là nền tảng của hầu hết sự sống trên Trái đất, Willis cho biết chúng rất dễ bị coi là đương nhiên: “Chúng không dễ thương … và chúng ta dạy [bọn trẻ] về thực vật một cách thực sự nhàm chán.”
Nguồn: The Guardian
Dịch: Sophia Ngo
*Ảnh đại diện: Wallpaperbetter
