Book Hunter: Angela Huyue Zhang nằm trong số những chuyên gia nghiên cứu hàng đầu về chính sách công nghệ của Trung Quốc hiện nay. Dưới đây là bài viết của bà từ tháng 11/2024 khi biết tin Donald Trump đắc cử tổng thống, đến nay các vấn đề bà đặt ra trong bài viết vẫn xác đáng. Xin mời bạn đọc tham khảo.
Phần lớn các cuộc thảo luận về sự cạnh tranh Trung-Mỹ đã quy kết sự trỗi dậy của Trung Quốc là chất xúc tác chính cho sự thay đổi chính sách của Hoa Kỳ. Nhưng xung đột cũng có thể bắt nguồn từ sự thiếu hụt dân chủ trong việc hoạch định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, điều này sẽ được mở rộng nếu Tổng thống đắc cử Donald Trump leo thang chiến tranh thương mại với Trung Quốc như đã hứa.
Vào tháng 8 năm 2019, trong bối cảnh cuộc chiến thương mại leo thang với Trung Quốc, khi đó Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã đăng một loạt tweet chỉ đạo các công ty Hoa Kỳ “ngay lập tức bắt đầu tìm kiếm … các giải pháp thay thế cho Trung Quốc” và chuyển hoạt động sản xuất của họ trở lại Hoa Kỳ. Yêu cầu này đã khiến thị trường chứng khoán lao dốc và khiến các doanh nghiệp Hoa Kỳ lo ngại về việc tiếp xúc với Trung Quốc.
Mặc dù Trump cuối cùng đã dịu giọng, nhưng mối đe dọa này đã nhấn mạnh một thực tế đáng lo ngại mà thế giới phải đối mặt khi ông trở lại Nhà Trắng: tổng thống có quyền cắt đứt quan hệ với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và có thể làm như vậy theo ý muốn.
Với chiến thắng vang dội của Trump trước Kamala Harris, bóng ma về cách tiếp cận bốc đồng, cứng rắn của ông đối với ngoại giao đang hiện hữu. Nếu những hành động trong quá khứ của ông có thể hiện bất kỳ dấu hiệu nào, thì các tập đoàn Mỹ nên sớm chuẩn bị cho một loạt điều động thất thường và có rủi ro cao khác – hoặc thậm chí tệ hơn – chống lại Trung Quốc.
Hiến pháp Hoa Kỳ ủy quyền chính sách quan hệ đối ngoại cho cả tổng thống và Quốc hội, một cấu trúc được thiết kế để điều chỉnh quyền quyết định của hành pháp với sự giám sát của cơ quan lập pháp. Nhưng sự cân bằng này đã thay đổi đáng kể trong những thập kỷ gần đây. Chính sách đối ngoại hiện tập trung áp đảo vào nhánh hành pháp và phần lớn không hề được kiểm soát, một xu hướng mà các nhà khoa học chính trị cho là do sự gia tăng tính đảng phái và sự suy giảm chuyên môn của quốc hội. Và với việc cả hai đảng đều ủng hộ cách tiếp cận cứng rắn đối với Trung Quốc, Trump sẽ có nhiều tự do hơn để công kích quốc gia này.
Trong khi đó, “an ninh quốc gia” đã chứng minh được tính linh hoạt đáng kể, vượt xa những mối quan tâm truyền thống như quốc phòng nội địa và an ninh mạng. Hiện nay, nó bao gồm mọi thứ từ luồng dữ liệu xuyên biên giới và lỗ hổng chuỗi cung ứng đến bảo vệ các ngành công nghiệp được coi là quá quan trọng đến mức không được phép bị các đối thủ cạnh tranh nước ngoài thống trị.
Định nghĩa mở rộng này đã cho phép các hành động của tổng thống mà chỉ một thập kỷ trước đây là không thể tưởng tượng được. Hãy xem xét một số biện pháp mà Trump và người kế nhiệm ông, Joe Biden đã thực hiện: trừng phạt Huawei và ZTE; cấm TikTok; chặn đầu tư của Trung Quốc vào một ứng dụng hẹn hò; khởi động “Sáng kiến Trung Quốc” gây tranh cãi nhắm vào các nhà khoa học Trung Quốc làm việc tại Hoa Kỳ một cách không cân xứng; áp đặt lệnh cấm vận chất bán dẫn đối với Trung Quốc; hạn chế đầu tư của Hoa Kỳ vào trí tuệ nhân tạo và máy tính lượng tử của Trung Quốc; và gần đây nhất là áp thuế 100% đối với xe điện và pin của Trung Quốc.
Nhiều chính sách hung hăng này chỉ nên được thực hiện trong trường hợp khẩn cấp. Nhưng những gì cấu thành nên cái được gọi là “trường hợp khẩn cấp” cũng đã mở rộng đáng kể và hiện bao gồm cả việc kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Và khi Trump nhậm chức vào năm 2025, năng lực và thiện chí của nhánh hành pháp trong việc tuyên bố “trường hợp khẩn cấp” và áp dụng các biện pháp đặc biệt dưới danh nghĩa “an ninh quốc gia” có thể tăng lên đáng kể.
Mặc dù tòa án Hoa Kỳ có thẩm quyền kiểm tra quyền hạn của tổng thống – như họ đã làm khi ngăn chặn nỗ lực cấm TikTok và WeChat của Trump – nhưng họ có quyền giám sát hạn chế đối với chính sách đối ngoại. Về các vấn đề an ninh quốc gia, nói riêng, các tòa án liên bang suốt dòng lịch sử thể hiện một thái độ rất tôn kính (hạn chế can thiệp) – đặc biệt là khi Quốc hội và tổng thống liên kết với nhau. Việc thông qua luật TikTok gần đây minh họa cách Quốc hội có thể nhanh chóng khôi phục quyền hành pháp sau khi phán quyết của tòa án hạn chế quyền này. Do đó, TikTok và các công ty Trung Quốc khác liên tục phải đối mặt với sự thù địch mới từ phía hành pháp, giống như một trò chơi đập chuột chũi bất tận.
>> Tìm hiểu thêm về sách: Trung Quốc quản lý Big Tech và nền kinh tế như thế nào – Angela Huyue Zhang – Book Hunter Lyceum
Trớ trêu thay, sự tập trung quyền lực này trong chính quyền tổng thống Hoa Kỳ phản ánh mô hình quản trị của Trung Quốc mà các nhà lãnh đạo Hoa Kỳ bấy lâu nay chỉ trích gay gắt. Như tôi đã chỉ ra trong cuốn sách của mình, “Trung Quốc quản trị Big Tech và nền kinh tế như thế nào”, sự củng cố quyền lực chính trị ở Trung Quốc trong thập kỷ qua thường dẫn đến những thay đổi chính sách mạnh mẽ làm suy yếu niềm tin của nhà đầu tư và làm giảm tinh thần kinh doanh. Những sai lầm gần đây của chính phủ Trung Quốc – từ việc mắc sai lầm trong xử lý đại dịch COVID-19 đến việc đàn áp các lĩnh vực công nghệ và bất động sản và hiện tại là phản ứng chậm chạp trước rủi ro giảm phát gia tăng – nên được coi là một dấu hiệu cảnh báo.
Hoa Kỳ cũng đang bắt đầu cảm nhận được hậu quả không mong muốn của chính cách tiếp cận thù địch của mình đối với Trung Quốc. Sáng kiến Trung Quốc đã dẫn đến một cuộc di cư của các nhà khoa học Trung Quốc tài năng, nhiều người trong số họ đã trở về nước. Trong khi đó, hiệu quả của các lệnh trừng phạt và kiểm soát xuất khẩu cứng rắn của Hoa Kỳ đang suy yếu. Huawei, ban đầu gặp khó khăn do các biện pháp này, đã trở nên mạnh mẽ hơn trong thời gian gần đây, được tiếp thêm sức mạnh nhờ sự hỗ trợ của nhà nước và quyết tâm vững chắc để đạt được khả năng tự cung tự cấp. Trong nỗ lực kiềm chế Trung Quốc, Hoa Kỳ có nguy cơ tạo ra một đối thủ mạnh hơn – một đối thủ được củng cố bởi chính những áp lực nhằm đàn áp họ.
Nhưng thay vì đánh giá lại hiệu quả của các chiến thuật cứng rắn, các cơ quan Hoa Kỳ lại tăng gấp đôi các lệnh trừng phạt và hạn chế. Ngay cả Sáng kiến Trung Quốc khét tiếng, mặc dù đã “bị ngừng”, vẫn tồn tại dưới hình thức hầu như không hề có ý định che giấu.
Cho đến nay, phần lớn các cuộc thảo luận về sự cạnh tranh Trung-Mỹ đều coi sự trỗi dậy của Trung Quốc là chất xúc tác chính cho sự thay đổi chính sách của Hoa Kỳ. Nhưng điều này bỏ lỡ một điểm quan trọng: xung đột cũng có thể bắt nguồn từ sự thiếu hụt dân chủ trong việc hoạch định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Nếu Hoa Kỳ thực hiện các biện pháp ngày càng cực đoan để kiềm chế Trung Quốc, như có khả năng sẽ xảy ra trong nhiệm kỳ thứ hai của Trump, thì Hoa Kỳ có nguy cơ nới rộng sự thiếu hụt đó – và sẽ trở nên bị định hình bởi chính những gì nó đã và đang phản đối bấy lâu nay.
Angela Huyue Zhang (Bài viết được đăng ngày 6 tháng 11 năm 2024)
Lê Duy Nam dịch
Bài gốc: Trump vs. China, Round Two by Angela Huyue Zhang – Project Syndicate
