Lần đầu tôi được biết đến Phân tâm học là nhờ vào bộ sách 4 cuốn Phân tâm học và tình yêu, Phân tâm học và tính cách dân tộc, Phân tâm học và văn hóa tâm linh, Phân tâm học và văn học nghệ thuật do GS Đỗ Lai Thúy tổ chức dịch và chủ biên cách đây hơn 10 năm. Bộ sách đồ sộ tập hợp những tiểu luận xuất sắc nhất của các nhà phân tâm học trên thế giới của Tây Âu và Đông Âu. Lúc bấy giờ, “Phân tâm học” vẫn là một hệ thống lý thuyết… “dị giáo” trong trường đại học nói riêng và giới học thuật nói chung. Khi mới phát hành, bộ sách nhanh chóng trở thành hiện tượng của giới học thuật và trong suốt 10 năm không tái bản, sách vẫn được săn lùng. Người ta trao tay nhau những cuốn sách photo in lậu. Đến nay, cuốn đầu tiên của bộ sách có tên “Phân tâm học và tình yêu” đã được tái bản với diện mạo mới.
“Phân tâm học và tình yêu” tập hợp 4 tiểu luận về vấn đề tình yêu và giới tính của 4 cây đại thụ lớn bao gồm 2 nhà phân tâm học Sigmund Freud và Enrich Fromm; cùng với 2 triết gia siêu hình là Athur Schopenhauer và Vladimir Soloviev. Sau khi đọc kỹ 4 tiểu luận lớn này, người đọc có thể xem xét cách GS Đỗ Lai Thúy ứng dụng lý thuyết phân tâm học trong việc giải mã hiện tượng thơ Hoàng Cầm. “Phân tâm học và tình yêu” cũng như 3 cuốn sách còn lại của bộ Phân tâm học, là hệ thống tư liệu quan trọng cho những ai muốn đeo đuổi con đường tâm lý học, xã hội học, văn hóa học và nghiên cứu văn học tại Việt Nam.
Link sách: https://www.bookhunterlyceum.org/san-pham/phan-tam-hoc-va-tinh-yeu/
Các tiểu luận trong sách
#1. Ba tiểu luận về lý thuyết tính dục – Sigmund Freud
“Ba tiểu luận về lý thuyết tính dục” của Sigmund Freud có thể nói là tiểu luận nền tảng nhất của lý thuyết phân tâm học. Tiểu luận này được dịch từ tiếng Pháp bởi Phan Ngọc Hà. Trước khi đọc chi tiết tiểu luận, chúng ta có thể đọc lời giới thiệu về tầm quan trọng và cách tiếp cận lý thuyết do Huyền Giang dịch từ bài tiểu luận của nhà tâm lý học David Stafford Clark.
#2. Phân tâm học tình yêu – Enrich Fromm
Enrich Fromm không có cái nhìn sắc lạnh như Freud khi ứng dụng Phân tâm học. Là một người tìm hiểu Phật giáo và Thiền, Fromm đã đi xa hơn Freud trong việc lý giải hiện tượng tôn giáo. “Phân tâm học tình yêu” của Enrich Fromm rất khác về tư tưởng và cách tiếp cận so với Freud. Ông luận về tình yêu dưới cái nhìn triết học và phân tâm học, và hơn cả thế thông qua tình yêu ông đưa ra một lý thuyết về con người và sự hiện hữu của con người. Bản dịch “Phân tâm học tình yêu” của Enrich Fromm do Tuệ Sĩ thực hiện cùng với lời giới thiệu của Đỗ Lai Thúy.
#3. Siêu hình học tình yêu – Athur Schopenhauer
“Siêu hình học tình yêu” hay còn biết đến với cái tên khác là “Siêu hình tình yêu, siêu hình sự chết” là một phần của tiểu luận “Thế giới ý chí và quan niệm” của Athur Schopenhauer. Schopenhauer được Nieztches gọi là “nhà giáo dục”, bởi ông là khởi điểm cho sự ảnh hưởng của triết học phương Đông từ Ấn Độ tới nền triết học duy lý của phương Tây, là mở đầu cho dòng triết học nhân sinh, triết học phi lý, triết học hiện sinh và chủ nghĩa bi quan triết học mà đến nay vẫn còn ảnh hưởng. Tiểu luận về tình yêu của ông là nguyên mẫu đầu tiên cho cái nhìn dung tục về tình yêu, có phần nào ảnh hưởng đến Freud trong “Ba tiểu luận về lý thuyết tính dục”.
#4. Siêu lý tình yêu – Vladimir Soloviev
Vladimir Soloviev là triết gia Nga vĩ đại nhất nhưng cũng bị ghẻ lạnh nhất tại Nga trong thời đại của ông. Chỉ đến nay, Vladimir Soloviev mới được trả lại vị trí số một của mình. “Siêu lý tình yêu” là tiểu luận hiếm hoi của ông sớm gây được tiếng vang và được thế giới biết đến nhiều nhất. Ông nhìn tình yêu dưới cái nhìn lý tưởng và cho rằng qua tình yêu, con người khẳng định giá trị tuyệt đối của bản thân. Hơn thế nữa, ông đề cao tình yêu nam nữ hơn mọi dạng thức tình yêu khác bởi tính chân giá trị của tình yêu này gắn liền với sự bất tử.
#5. Đi tìm ẩn ngữ trong thơ Hoàng Cầm – Đỗ Lai Thúy
“Đi tìm ẩn ngữ trong thơ Hoàng Cầm” được GS Đỗ Lai Thúy sử dụng như lời bạt của tập sách. Bài tiểu luận sử dụng lý thuyết phân tâm học để giải mã tình yêu và các ám ảnh nhục dục trong thơ Hoàng Cầm. Nếu coi cả tập “Phân tâm học và tình yêu” là một bộ giáo trình hướng dẫn chúng ta sử dụng Phân tâm học để lý giải các hiện tượng tâm lý thì bài tiểu luận “Đi tìm ẩn ngữ trong thơ Hoàng Cầm” giống như một bài mẫu cho quá trình ứng dụng, để ta hiểu hơn các thao tác trong phê bình văn học. Nếu coi bài tiểu luận về thơ Hoàng Cầm là cách Đỗ Lai Thúy giải mã tâm lý của nhà thơ qua các ẩn ngữ thơ ca thì bốn tiểu luận được ông tuyển chọn đăng trong tập sách là một lời giải mã gián tiếp cho phương pháp phê bình văn học của chính ông.
Cách tiếp cận cuốn sách
Đây không phải cuốn sách bạn có thể đọc một mạch và ngay lập tức hiểu hết những điều được viết trong cuốn sách. Đây cũng không phải cuốn sách để các bạn tụng niệm đọc đi đọc lại. Đây là cuốn sách mà bạn phải vừa đọc, vừa suy ngẫm, vừa ứng dụng trong thực tiễn đời sống hoặc trong giải mã các hiện tượng văn hóa xã hội. Nhưng cuốn sách cũng không đưa cho các bạn đáp án mà gợi ý cho bạn những phương pháp để xử lý.
Bạn có thể vận dụng lý thuyết của từng tác giả, bạn cũng có thể phối hợp lý thuyết của họ cho công trình riêng hoặc cách đánh giá của mình. Xa hơn thế, bạn có thể quên đi tất cả hệ thống lý thuyết này và nhớ những gì tinh túy nhất để vận dụng trong cách mình lý giải về cuộc sống dưới góc độ tình yêu và giới tính.
Nếu ai đó nói với bạn rằng Phân tâm học đã lỗi thời. Đừng bận tâm về điều đó. Con đường tìm hiểu các cơ chế tâm lý của con người không bao giờ lỗi thời. Những tác giả đi trước là những người đã khai phá và các tác giả sau này nới rộng hơn cho con người khi bước vào căn hầm tâm trí đầy bí ẩn và cạm bẫy. Trên con đường ấy, bạn không phải là bệnh nhân ngồi chờ trị liệu và xoa dịu, bạn là một người khám phá. Và biết đâu, một trong số những độc giả của cuốn sách này lại khám phá thêm những bí mật khác của thế giới tâm trí.
Hà Thủy Nguyên
