Một cuộc khảo sát cho thấy tổng thống đã được cảnh báo về khả năng xảy ra đại dịch nhưng sự chia rẽ nội bộ, thiếu kế hoạch và tự tin vào bản năng của chính mình đã dẫn đến tình trạng phản ứng chậm trễ.
Từ WASHINGTON: “Dù nghĩ theo cách nào thì chuyện này sẽ vẫn tồi tệ”, Tiến sĩ Carter Mecher- một cố vấn y tế cao cấp của Bộ Cựu Chiến binh Hoa Kỳ đã viết vào đêm 28 tháng 1 trong một email gửi cho một cộng đồng các chuyên gia y tế làm việc rải rác trong chính phủ và các trường đại học. “Tầm cỡ của dịch bệnh này đã có vẻ như không thể tin nổi rồi.”
Một tuần sau khi trường hợp coronavirus đầu tiên được xác định ở Hoa Kỳ, và trước sáu tuần khi Tổng thống Trump cuối cùng cũng phải đưa ra hành động quyết liệt để đối mặt với nguy cơ mà quốc gia đang phải đối mặt, một đại dịch đã được dự báo sẽ cướp đi hàng chục ngàn mạng sống của người Mỹ và bác sĩ Mecher đã thúc giục hàng ngũ cao cấp của bộ máy quan liêu y tế công cộng của quốc gia thức dậy để chuẩn bị cho khả năng hành động quyết liệt hơn.
“Các bạn đã cười vào mặt tôi khi tôi gào thét lên yêu cầu đóng cửa trường học”, ông đã viết như vậy cho nhóm đó, một nhóm tự gọi mình là “Red Dawn” (Bình minh đỏ), một câu nói đùa dựa trên bộ phim sản xuất năm 1984 về nhóm người Mỹ cố cứu đất nước sau cuộc xâm lược của nước ngoài. “Giờ đây tôi đang hét lớn, hãy đóng cửa các trường đại học cũng như cao đẳng!”
Tiếng nói của ông không hề đơn độc. Trong suốt tháng 1, khi Trump liên tục được nhắc nhở về sự nghiêm trọng của virus nhưng lại tập trung vào các vấn đề khác, một loạt các nhân vật trong chính phủ của ông – từ các cố vấn hàng đầu của Nhà Trắng đến các chuyên gia chuyên sâu trong nội các và cơ quan tình báo – đều đã xác định được mối đe dọa này, đưa ra cảnh báo và yêu cầu cần thiết phải có hành động quyết liệt.
Dù thế, tổng thống đã chậm trễ trong việc nhận thức được quy mô rủi ro và đưa ra hành động phù hợp, thay vào đó lại tập trung vào kiểm soát ngôn luận, bảo vệ lợi ích của nền kinh tế và gạt đi những cảnh báo từ các quan chức cấp cao. Đó là nguyên nhân dẫn đến sự vô hướng và không thể lường trước.
Ngay cả khi Trump có hành động cụ thể đầu tiên vào cuối tháng 1 – hạn chế di chuyển từ Trung Quốc – vấn đề sức khỏe cộng đồng vẫn thường phải đặt lên bàn cân với kinh tế và chính trị trong các cuộc tranh luân nội bộ, khiến cho quá trình quyết định bị muộn màng vì cố tìm kiếm thêm tài chính từ Quốc hội, để có được những hỗ trợ cần thiết, giải quyết các thiếu sót trong xét nghiệm và cuối cùng mới đi đến bước cách ly toàn quốc tại nhà.
Với những diễn biến ngay sau khi bị Hạ viện luân tội và phiên tòa của Thượng viện, phản ứng của Trump được tô điểm bởi sự hoài nghi và coi thường những gì ông vốn coi là “Deep State” – tức những người trong chính phủ của ông có đủ chuyên môn và kinh nghiệm lâu năm đáng lẽ có thể hướng dẫn cho ông nhanh chóng ngăn ngừa Covid-19 và cứu sống nhiều tính mạng.
Việc ra quyết định cũng khá phức tạp vì những tranh cãi kéo dài trong nội bộ chính quyền về cách đối phó với Trung Quốc. Ban đầu Covid-19 đóng vai trò như chỗ dựa để không làm mất lòng Bắc Kinh trong các cuộc đàm phán thương mại, nhưng sau đó thôi thúc hơn thua lại khiến nó trở thành mục tiêu chống lại Bắc Kinh, khiến hai cường quốc hang đầu thế giới bị chia rẽ trong khi phải đối mặt với một trong mối đe dọa thực sự đến toàn cầu của thế kỷ 21.
Những thiếu sót trong màn diễn của Trump được phô bày một cách lộ liễu đáng chú ý như một nỗ lực hàng ngày của ông để thống trị màn hình TV và các cuộc đối thoại quốc gia.
Nhưng hàng chục cuộc phỏng vấn với các quan chức đương tại vị cũng như đã về hưu và một loạt các email cũng như các bản ghi âm đã hé lộ nhiều chi tiết chưa được báo cáo trước đây và một bức tranh đầy đủ hơn về các nguồn gốc cùng với mức độ phản ứng chậm trễ của ông ta khi COVID-19 lây lan:
- Văn phòng Hội đồng Bảo an Quốc gia chịu trách nhiệm theo dõi đại dịch đã nhận được báo cáo tình báo vào đầu tháng 1 dự đoán sự lây lan của COVID-19 sang Hoa Kỳ, và trong vài tuần đã đưa ra các lựa chọn như cách ly người Mỹ tại nhà và phong tỏa các thành phố ở Chiagao. Ông Trump đã tránh né những phương án này cho đến tháng Ba.
- Dù cho những tuần sau đó Trump đã phủ nhân, ông đã được cảnh báo từ 29 tháng 1 trong một bản lưu trữ được đưa ra bởi Peter Navarro, cố vấn thương mại của ông, cung cấp chi tiết về những rủi ro tiềm ẩn của đại dịch COVID-19: dự đoán khoảng nửa triệu ca tử vong và thiệt hại hàng nghìn tỉ USD về kinh tế.
- Thư ký dịch vụ y tế và con người, Alex M.Azar II, đã trực tiếp cảnh báo Trumph về khả năng xảy ra đại dịch trong cuộc gọi vào ngày 30 tháng 1, đây là cảnh báo thứ 2 do ông gửi cho tổng thống về COVID-19 trong vòng 2 tuần. Tổng thống lúc này đang ngồi trên Air Force One trong chuyến du hành để góp mặt ở Trung Tây đã hồi đáp rằng Azar chỉ đang gây hoang mang mà thôi.
- Ông Azar tuyên bố công khai vào tháng 2 rằng chính phủ đang thiết lập một hệ thống “giám sát” trong 5 thành phố của Mỹ để đo đạc sự lây lan của COVID-19 và cho phép các chuyên gia dự đoán những điểm nóng tiếp theo. Việc này bị trì hoãn trong nhiều tuần. Sự khởi đầu chậm chạp của kế hoạch ấy, trên cơ sở những thất bại đã được ghi chép rõ ràng trong tăng cường năng lực xét nghiệm quốc gia, khiến các quan chức chính quyền gần như không có nhận định sáng suốt về mức độ lây lan nhanh chóng của virus COVID-19. “Chúng ta đã lái máy bay mà không có hành trang”, một quan chức nói.
- Cho đến tuần thứ ba của tháng 2, các chuyên gia y tế cộng đồng hàng đầu của chính quyền đã kết luận rằng họ nên đề xuất với tổng thống Trump một cách tiếp cận mới, bao gồm cảnh báo người dân Mỹ về những rủi ro và thúc đẩy các bước cách ly xã hội tại nhà. Nhưng Nhà Trắng thay vào đó lại tập trung vào ngôn luận và nhiều tuần quan trọng đã trôi qua trước khi quan điểm của họ được tổng thống miễn cưỡng chấp nhận – thời điểm mà virus đã lây lan không thể kiểm soát.
Vào giữa tháng 3, khi tổng thống Trump rốt cuộc phải đồng ý với khuyến nghị cách ly xã hội trên cả nước, khiến nền kinh tế bị đình trệ nghiêm trọng, ông dường như đã thay thế và hạ bệ một số cộng sự thân cân nhất của mình. Có người đã mô tả ông như kẻ “bại trận” và “lạc lối” vì cuộc khủng hoảng đang diễn ra. Một nền kinh tế mà ông đã đặt cược vào cuộc bầu cử đột nhiên lại rơi vào hỗn loạn.
Ông chỉ lấy lại được sự vênh vang của mình, một cộng sự cho biết, từ việc tiến hành các cuộc họp giao ban hàng ngày tại Nhà Trắng, tại đó ông thường tìm cách sửa lại lịch sử diễn ra trong vài tháng qua. Ông ấy tuyên bố nhấn mạnh rằng ông đã “cảm thấy đó là một đại dịch từ lâu trước khi nó được gọi là đại dịch”, và khăng khăng rằng ông hẳn là “hoạt náo viên vì tổ quốc”, như thể giải thích lý do tại sao ông không hề chuẩn bị gì cho công chúng trước những gì đang tới.
Các đồng minh của Trump và một số quan chức chính quyền nói rằng những chỉ trích là không công bằng. Họ cho rằng chính phủ Trung Quốc đã lừa dối các chính phủ khác. Họ khăng khăng rằng tổng thống hoặc không nhận được thông tin chính xác, hoặc những người xung quanh ông đã không truyền đạt đúng tình trạng khẩn cấp của mối đe dọa. Trong vài trường hợp, họ lập luận rằng, các quan chức chuyên môn của ông đã bị hạ uy tín trong mắt ông, nhưng một khi thông tin chính xác đến với ông thông qua các kênh khác, ông vẫn đưa ra lời kêu gọi đúng đắn.
“Trong khi giới truyền thông và Đảng Dân Chủ từ chối thừa nhận mức độ nghiêm trọng của loại virus này vào tháng 1 và tháng 2, Tổng thống Trumph đã có hành động táo bạo để bảo vệ người dân Mỹ và khai mở toàn bộ sức mạnh của chính phủ liên bang nhằm hạn chế sự lây lan của virus, cải thiện năng lực xét nghiệm và thúc đẩy nghiên cứu vaccine ngay cả khi chúng ta chưa có hình dung thực sự nào về mức độ truyền nhiễm hay lây lan của virus”, Judd Deere, phát ngôn viên Nhà Trắng cho hay.
Có những bước ngoặt quan trọng, cơ hội để Trump vượt lên đón đầu virus thay vì chỉ đuổi theo nó. Có những cuộc tranh luân nội bộ đưa ra cho ông ta những lựa chọn rõ ràng, và những khoảnh khắc ông có thể chọn cách tìm hiểu sâu hơn. Cách thức ông xử lý sẽ định hình chiến dịch tái cử của ông. Chúng sẽ định hình di sản mà ông để lại.
Ảo tưởng ngăn chặn
Vào tuần cuối cùng của tháng 2, đội ngũ y tế cộng đồng của chính quyền khẳng định rõ ràng rằng các trường học và doanh nghiệp tại các điểm nóng buộc phải đóng cửa. Nhưng trong sự hỗn loạn của Nhà Trắng thời Trump, phải mất thêm ba tuần để thuyết phục tổng thống rằng nếu không hành động nhanh chóng để kiểm soát thì sự lây lan virus sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng.
Khi Tiến sĩ Robert Kadlec, quan chức ứng phó thảm họa hàng đầu tại Sở Y tế và Dịch vụ Nhân sinh, triệu tập lực lượng đặc nhiệm phòng chống coronavirus của Nhà Trắng vào ngày 21 tháng 2, chương trình nghị sự của ông đã trở nên rất cấp thiết. Đã có những vết nứt sâu trong chiến lược của chính quyền trong ngăn chặn Covid-19 tại Hoa Kỳ. Họ phải phong tỏa đất nước để ngăn chặn nó lây lan. Câu hỏi là: Khi nào?
Đã có sự gia tăng đáng báo động trong các trường hợp mới trên thế giới và virus đã lây lan rộng khắp Trung Đông. Rõ ràng chính quyền thất bại trong triển khai thử nghiệm để theo dõi virus tại nhà và một chương trình giám sát quy mô nhỏ hơn với ý định tận dụng hệ thống theo dõi cúm của liên bang cũng bị chết yểu.
Tại Washington, tổng thống không hề lo lắng, dự đoán rằng vào tháng 4, khi trời ấm áp hơn, nó sẽ biến mất một cách kỳ diệu. Nhà Trắng của ông vẫn chưa yêu cầu Quốc hội tài trợ thêm để chuẩn bị cho chi phí dự phòng trong trường hợp bệnh dịch lây lan toàn quốc, và các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe đang ngày càng lo lắng về số lượng khẩu trang, máy thở và nhiều thiết bị khác.
Những gì ông Trump quyết định làm tiếp theo có thể định hình đáng kể tiến trình của đại dịch – và có biết bao nhiêu người nhiễm bệnh và mất mạng.
Với ý nghĩ đó, lực lượng đặc nhiệm đã tập hợp một cuộc tập trận giả lập- phiên bản thời gian thực của một trò chơi chiến tranh toàn diện về đại dịch cúm mà chính quyền đã vận hành hồi năm ngoái. Cuộc tập trận trước đó, cũng do ông Kadlec thực hiện và được gọi là Crimson Contagion, đã dự đoán 110 triệu ca nhiễm, 7,7 triệu ca nhập viện và 586.000 ca tử vong sau khi dịch bệnh giả lập bùng phát ở Trung Quốc.
Đối mặt với khả năng xảy ra đại dịch thực sự, nhóm cần quyết định khi nào dỡ bỏ “ngăn chặn” – một nỗ lực để ngăn chặn virus bên ngoài Hoa Kỳ và cách ly bất cứ ai bị nhiễm bệnh – và “ngăn ngừa” sự lây lan của virus bên trong đất nước cho đến khi vaccine đã sẵn sàng.
Trong số những câu hỏi của chương trình nghị sự được New York Times xem xét, đó là khi nào ông Azar đề nghị Trump thực hiện các biện pháp giảm thiểu chương trình học, đóng cửa trường học và hủy bỏ các cuộc tụ tập đông người, vốn được cho là bước đi thích hợp tiếp theo trong kế hoạch đại dịch thời Bush.
Buổi diễn tập hoàn toàn tỉnh táo. Nhóm này – bao gồm Tiến sĩ Anthony S.Fauci thuộc Viện sức khỏe quốc gian, Tiến sĩ Robert R. Redfield thuộc Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh và ông Azar, trong giai đoạn đó đang lãnh đạo Lực lượng đặc nhiệm Nhà Trắng – kết luận rằng họ sẽ sớm cần tiến tới cách ly xã hội bắt buộc, thậm chí có nguy cơ gián đoạn nghiêm trọng đối với nền kinh tế của quốc gia và cuộc sống hàng ngày của hàng triệu người Mỹ.
Nếu bác sĩ Kadlec có bất kỳ nghi ngờ nào, chúng đã bị xóa ngay hai ngày sau đó, khi ông tình cờ nhận được email từ một nhà nghiên cứu tại Viện Công nghệ Georgia, một trong số các học giả, bác sĩ chính phủ và bác sĩ truyền nhiễm đã mất nhiều tuần theo dõi sự bùng phát trong chuỗi email của Red Dawn.
Một phụ nữ Trung Quốc 20 tuổi đã lây COVID-19 cho 5 người họ hàng mặc dù bản thân cô không có bất kỳ triệu chứng nào. Hàm ý của điều này là nghiêm trọng – rõ ràng những người khỏe mạnh có thể vô tình phát tán virus – và điều này có nghĩa là cần thúc đẩy ngăn ngừa gấp rút.
“Đây có phải là sự thật không?” Tiến sĩ Kadlec đã hồi âm cho nhà nghiên cứu. “Nếu như vậy, chúng ta đang có một lỗ hổng lớn trong sàng lọc và kiểm dịch.” Phản hồi rất rõ ràng: “Người dân đang mang virus đi khắp nơi.”
Ngày hôm sau, Tiến sĩ Kadlec và những người khác quyết định trình bày cho ông Trump một kế hoạch có tiêu đề là “Bốn bước để ngăn ngừa”, ông nói với tổng thống rằng họ cần bắt đầu chuẩn bị cho người Mỹ một bước đi chưa từng được thực hiện trong lịch sử Hoa Kỳ.
Nhưng qua vài ngày, một cuộc cãi vã trong chính phủ và đấu đá nội bộ đã trì hoãn bước tiến này. Trọng tâm được chuyển sang ngôn luận và dự đoán tự tin về thành công thay vì công khai kêu gọi chuyển sang ngăn ngừa.
Những ngày cuối tháng 2, có lẽ chưa từng có nhiều chỉ trích như thế ở Nhà Trắng, miêu tả sự bất lực và và sự cố chấp của Trump trong tiếp nhân những cảnh báo đến với ông. Thay vào đó, ông trở lại với vở kịch chính trị truyền thống của mình giữa thảm họa sức khỏe cộng đồng, phung phí thời gian qua trọng trong khi coronavirus đang âm thầm lây lan cả nước.
Nhóm của tiến sĩ Kadlec đã muốn gặp tổng thống ngay lập tức, nhưng lúc này ông Trump đang có chuyến đi tới Ấn Độ, vì vậy họ đã đồng ý trực tiếp đệ trình ông ngay sau khi ông ở lại vào hai ngày sau đó. Nếu họ có thể cảnh báo ông về sự bức thiết phải thay đổi chiến lược, họ đã có thể ngay lập tức bắt đầu một chiến dịch giáo dục quốc gia để chuẩn bị cho cộng đồng về hiện thực mới đang diễn ra.
Một báo cáo ngày 14 tháng 2 được chuẩn bị cho cuộc phối hợp với Hội đồng An ninh Quốc gia có tiêu đề “Phản hồi của Chính phủ Hoa Kỳ với Coronavirus mới năm 2019” đã ghi lại những biện pháp quyết liệt hơn sẽ được thực hiện như thế nào, bao gồm: “Hạn chế đáng kể các cuộc tụ tập và hủy bỏ hầu hết các sự kiện thể thao, biểu diễn, những cuộc gặp công cộng cũng như cá nhân không thể hẹn nhau qua điện thoại. Hãy xem xét đóng cửa trường học. Phổ biến rộng rãi thông điệp “Hãy ở nhà”, yêu cầu các tổ chức công và tư làm việc từ xa 100%.”
Bản báo cáo không ủng hộ phong tỏa quốc gia ngay lập tức, nhưng cho biết mục đích sử dụng các biện pháp kiểm dịch và cách ly mục tiêu có thể được sử dụng để làm chậm sự lây lan tại những nơi “sự truyền nhiễm từ người sang người” đã quá hiển nhiên.
Trong vòng 24 giờ, trước khi họ có cơ hội trình bày trước tổng thống, kế hoạch đã bị xáo trộn.
Ông Trump đang bước lên Air Force One để trở về nhà từ Ấn Độ vào ngày 25 tháng 2 khi Tiến sĩ Nancy Messonnier, giám đốc Trung tâm Miễn dịch và Bệnh hô hấp Quốc gia, công khai cảnh báo thẳng thừng mà họ đã đồng thuận là cần thiết.
Nhưng Tiến sĩ Messonnier đã cướp cò. Họ chưa nói với tổng thống, ít nhận được sự đồng ý của ông.
Trên chuyến bay về nhà trong 18 giờ, ông Trump nổi trận lôi đình khi chứng kiến vụ sụp đổ của thị trường chứng khoán sau bình luận của Tiến sĩ Messonnier. Tức giận, ông gọi cho ông Azar khi hạ cánh vào khoảng 6 giờ sáng ngày 26 tháng 2, phẫn nộ vì Tiến sĩ Messonnier đã khiến mọi người sợ hãi một cách không cần thiết. Ở sẵn trên băng mỏng trong mối quan hệ với tổng thống do sự khác biệt quan điểm ở nhiều vấn đề và theo dõi sự thất bại trong việc đưa ra thử nghiệm nhanh chóng và hiệu quả, ông Azar sớm nhân ra rằng quyền lực của mình sẽ bị suy giảm.
Cuộc họp tối hôm đó với ông Trump để ủng hộ các ly xã hội đã bị hủy bỏ, thay vào đó là một cuộc họp báo tổng thống tuyên bố rằng phản ứng của Nhà Trắng sẽ được đặt dưới sự chỉ huy của Phó Tổng thống Mike Pence.
Sự thúc đẩy để thuyết phục ông Trump về sự cần thiết phải hành động quyết đoán hơn bị đình trệ. Với ông Pence và nhân viên phụ trách, trọng tâm đã rõ ràng: không còn tin nhắn báo động nữa. Tuyên bố và sự xuất hiện trên phương tiện truyền thông của các quan chức y tế như Tiến sĩ Fauci và Tiến sĩ Redfield sẽ được điều phối thông qua văn phòng của ông Pence. Vẫn còn hơn ba tuần nữa trước khi ông Trump công bố những nỗ lực làm xáo trộn xã hội nghiêm trọng, một giai đoạn bị lãng phí, trong đó sự lây lan của virus đã tăng nhanh. Trong gần ba tuần từ 26 tháng 2 đến 16 tháng 3, số ca nhiễm coronavirus được xác nhận tại Hoa Kỳ đã tăng từ 15 lên 4.226. Kể từ đó, gần nửa triệu người Mỹ có kết quả xét nghiệm dương tính với virus và chính quyền cho biết hàng trăm nghìn người khác có khả năng bị nhiễm bệnh.
Nhóm các nhà báo Eric Lipton, David E. Sanger, Maggie Haberman, Michael D. Shear, Mark Mazzetti and Julian E. Barnes
Nguồn: NYtimes
Lê Duy Nam dịch
