“Tổng Hạnh phúc Quốc gia là một lời nói dối”: Người dân tị nạn Bhutan tại Oakland lên tiếng.
“Khi tôi nghe về Tổng Hạnh phúc quốc gia, nó thật đau lòng. Khi chính phủ Bhutan hoặc người Bhutan nói rằng đó là một nơi tuyệt đẹp – một nơi tuyệt vời – tôi không cảm thấy hạnh phúc. Tôi đã tự hỏi mình câu hỏi này nhiều lần – tại sao tôi lại cảm thấy điều đó? ”- Anju Subba.
Có một số niềm tin khó lòng buông bỏ. Chú thỏ Phục sinh. Tiên răng. Không có gì giống như cảm giác mọi thứ sụp đổ mà một đứa trẻ nhận được khi phát hiện ra rằng thế giới không huyền diệu như chúng từng nghĩ. Đã khá lâu kể từ khi tôi hoàn toàn bị lừa bởi một câu chuyện cổ tích hay.
Nhưng một vài tháng trước, tôi đã bị lòe bởi một câu chuyện – thậm chí tôi không biết là một câu chuyện cổ tích (mà, tôi đoán, đó là cách điều đó xảy ra). Câu chuyện này, giống như hầu hết các câu chuyện cổ tích tốt, có nguồn gốc tại một vùng đất huyền diệu xa xôi. Nhưng không giống như hầu hết các câu chuyện cổ tích, thực tế lại rơi xuống trái đất ở đây trong sân sau của chúng ta ở Oakland.
Năm ngoái, tôi bắt đầu làm việc với một nhóm người tỵ nạn trẻ Bhutan sống ở vùng lân cận Fruitvale của Oakland. Đó là một phần của một dự án nghệ thuật mà tôi giúp quản lý.
Trước khi tôi bắt đầu làm việc với họ, tôi biết một số thông tin cơ bản về Vương quốc Bhutan. Cảnh quan Himalaya ngoạn mục. Điểm du lịch sinh thái. Phật giáo. Và, tất nhiên, xuất khẩu quốc tế nổi tiếng nhất của Bhutan, Tổng Hạnh phúc quốc gia (Gross National Happiness).
Đa phần ai cũng ít nhiều nghe tới Tổng Hạnh phúc quốc gia và đó dường như là một sự thay thế tích cực hơn so với chủ nghĩa tiêu dùng của phương Tây.
Tôi đã rất ngạc nhiên khi những người bạn Bhutan của tôi bắt đầu nói rằng GNH đã tuyên truyền và giả tạo. Khi tôi nghe điều đó, tôi nhận ra mình chưa bao giờ thực sự suy nghĩ nghiêm túc về nó.
Robin Gurung: “Khi tôi nghe về Tổng Hạnh phúc Quốc gia, nó làm sống lại niềm đam mê của tôi khi nói lên câu chuyện của chúng tôi. Và đó là những gì tôi đang làm. Câu chuyện mà tôi đang nói với bạn là vì Bhutan đang thể hiện câu chuyện giả mạo — hình ảnh giả mạo với thế giới — và điều đó đang ảnh hưởng đến câu chuyện của chúng tôi và danh tính của chúng tôi.”
Tổng Hạnh phúc Quốc gia
Nguồn cảm hứng cho Tổng Hạnh phúc Quốc gia được khởi xướng vào năm 1972 khi vị vua thứ tư của Bhutan, Jigme Singye Wangchuck, tuyên bố, “Tổng Hạnh phúc Quốc gia quan trọng hơn tổng sản phẩm quốc nội.”
Trong ba thập kỷ tiếp theo, ý tưởng này của GNH đã trở thành nguyên tắc hướng dẫn cho quản trị của Bhutan. Bhutan đã tạo ra một chỉ số GNH và một công cụ sàng lọc GNH (khảo sát).
Năm 2008, Tổng Hạnh phúc Quốc gia được ghi nhận trong Hiến pháp của đất nước.
Nhưng nếu Bhutan là một nơi tốt đẹp như vậy, thì tại sao có những người tị nạn Bhutan sống ở Oakland?
Nhóm tôi làm việc cùng, Thanh niên vùng Vịnh Bhutan, do Robin Gurung và Anju Subba lãnh đạo. Trong suốt năm ngoái, tôi đã nghe những câu chuyện của họ. Tuần trước, cuối cùng tôi đã có cơ hội ngồi xuống với họ và tìm hiểu về cuộc hành trình của họ.
Năm 1992, Robin được ba tuổi khi anh và gia đình buộc phải chạy khỏi Bhutan để sống trong các trại tị nạn ở Nepal cho đến khi 23 tuổi. Cha mẹ của Anju bị buộc phải rời khỏi đất nước vào năm 1990. Cô sinh ra ở một trại tị nạn Nepal 1993 và sống ở đó 17 năm.
Cả Anju và Robin đều không quốc tịch. Họ không có hộ chiếu cho bất kỳ quốc gia nào. Họ cuối cùng sẽ trở thành công dân của Hoa Kỳ. Bây giờ, bằng cách sử dụng thẻ xanh, họ có thể đi du lịch đến bất kỳ nước nào một công dân Mỹ có thể đi du lịch đến – ngoại trừ Bhutan. Họ không được chào đón ở Bhutan.
Anju: “Bất cứ khi nào tôi nói tôi đến từ Bhutan, mọi người đều reo lên: “Ồ, rất đẹp, rất đẹp. Wow, tuyệt vời. Bạn đến từ dãy Himalaya — thật đẹp!“ Họ muốn tôi giải thích vùng đất huyền diệu này cho họ. Nhưng sau đó tôi phải nói với họ về Nepal. Họ sẽ hỏi, “Tại sao bạn không biết gì về Bhutan?” Và tôi phải nói rằng tôi được sinh ra ở Nepal, và đây là câu chuyện của tôi. Và họ sẽ nói, “Ồ, bạn đến từ Katmandu ?!” và tôi sẽ nói không.”
Những người tị nạn Bhutan sống ở Mỹ liên tục bị tấn công bởi những dự đoán của mọi người về những gì họ nghĩ rằng họ biết về Bhutan.
Hành trình di cư
Vào cuối những năm 1980, ước tính một phần sáu dân số Bhutan bị buộc phải rời khỏi đất nước của họ. Đa số Phật tử cảm thấy bị đe dọa bởi cộng đồng người Nepal đang ngày càng gia tăng, những người đã sống ở Bhutan trong nhiều thế kỷ. Chính phủ đã áp dụng một chương trình gọi là “Một quốc gia, một người” hoặc “Bhutan hóa”, để buộc các dân tộc thiểu số phải hòa nhập vào văn hóa và tôn giáo “thuần khiết” của Bhutan.
Khi họ chống cự, họ bị buộc phải ra ngoài. Hơn 100.000 người trong số họ. Nhiều vụ bạo lực và bi kịch xảy ra sau đó. Phần còn lại của thế giới hầu như không nhận thấy.
Robin nói: “Tôi nghĩ đó là câu chuyện tồi tệ nhất mà chúng tôi có. Từ năm 1989 đến năm 1991, khi những người di cư đến Nepal, không có nơi nào để sinh sống, do đó họ được đặt bên bờ sông. Khi cộng đồng của chúng tôi ở trên bờ sông đó, bạn có thể hình dung rằng không có nơi để sống, không có gì để ăn, không có cơ sở y tế. Không ai biết cách sống sót.”
Đối mặt với một cuộc khủng hoảng nhân đạo, Liên Hợp Quốc cuối cùng đã bước vào và thành lập các trại tị nạn ở Nepal. Bhutan từ chối cho họ quay trở lại vùng đất của họ. Nepal không muốn để họ ở lại. Ấn Độ cũng không chấp nhận. Những người tị nạn bị mắc kẹt trong tình trạng không quốc tịch, buộc phải sống như tù nhân, và hơn 25 năm sau, nhiều người vẫn còn sống ở đó.
Những người tị nạn đã chiến đấu khó khăn cho quyền trở về nhà của họ ở Bhutan, nhưng không có áp lực nào từ cộng đồng quốc tế có thể buộc Bhutan phải đưa người dân của họ trở lại.
Vào năm 2006, Ellen Sauerbrey, trợ lý ngoại trưởng về dân số, người tị nạn và di cư, đã làm ngạc nhiên thế giới bằng cách tuyên bố rằng Mỹ sẽ tiếp nhận những người này. Một quyết định đơn phương đã được chính quyền George W. Bush đưa ra để tái định cư cho hơn 60.000 người tị nạn Bhutan ở Mỹ.
Đất nước của chúng tôi quyết định rằng chúng tôi rất quan tâm đến việc tái định cư những người tỵ nạn và cách duy nhất để làm điều đó là cung cấp cho họ cuộc sống mới ở Mỹ – cung cấp cho họ những ngôi nhà mới và công ăn việc làm. Hiện nay có nhiều cộng đồng người Bhutan ở Kentucky, Ohio và nhiều tiểu bang khác.
Đây chỉ là 10 năm trước, và có vẻ điên rồ khi nghĩ rằng đây là quốc gia giống như người chúng ta đang sống trong ngày hôm nay. George W. tuyệt vời! Nhiều người trong số đó vẫn còn trong Quốc hội. Một trong những điều đáng ngạc nhiên nhất là trong năm 2006, hầu như không có bất kỳ báo chí nào viết về điều này và không có sự kháng cự rõ rệt từ bất kỳ ai ở Mỹ. Tôi thậm chí không thể tìm thấy một ví dụ của Pat Buchanan nào phàn nàn. Mỹ đã kết thúc với hơn 90.000 người tỵ nạn từ các trại ở Nepal. Sự kháng cự duy nhất tôi có thể tìm thấy là từ những người tị nạn, nhiều người trong số họ cảm thấy rằng bằng cách tái định cư, họ đã từ bỏ quyền của mình để trở về Bhutan.
Hiện nay có nhiều cộng đồng Bhutan trên khắp nước Mỹ. Lớn nhất là ở Kentucky và Ohio. Khoảng 300 đã dừng chân ở Oakland.
Robin cho hay: “Bhutan đang ủng hộ Tổng Hạnh phúc Quốc gia, và khi họ làm điều đó, câu chuyện của chúng tôi bị đàn áp; câu chuyện của chúng tôi bị che giấu trong câu chuyện hay đó. Bởi vì họ không nói về câu chuyện của chúng tôi. Điều đó có nghĩa là nó chưa hoàn chỉnh. Và ý tưởng về GNH, tôi nghĩ nó không trở thành hiện thực khi chính phủ cố gắng thể hiện một khía cạnh tốt đẹp của đất nước.”
Ngay cả bây giờ, sống ở Mỹ, những người tị nạn bị cấm trở về Bhutan. Chính phủ hoàn toàn bác bỏ họ. Anju thậm chí có thể không bao giờ có cơ hội nhìn thấy đất nước hoặc người thân của mình vẫn còn sống ở đó.
Anju: “Khi mọi người hỏi tôi,“Bạn đến từ đâu?”Tôi mô tả bản thân mình là người Bhutan. Cha mẹ tôi là người Bhutan, có nghĩa là tôi cũng là người Bhutan. Nhưng khi tôi nghe về Bhutan là đất nước hạnh phúc nhất và nó rất đẹp, tôi không cảm thấy tốt về nó. Tại sao tôi lại cảm thấy như vậy? Tại sao tôi rất buồn về nó? Tôi nghĩ tôi cảm thấy như vậy bởi vì tôi không bao giờ có cơ hội cảm thấy làm thế nào để trở thành một người Bhutan – một người Bhutan thực sự được chính phủ chấp nhận và chấp nhận bởi người Bhutan … Bây giờ tôi ở đây [ở Mỹ], tôi nghĩ tôi có thể quay về Bhutan, nhưng bây giờ tôi nhận ra rằng tôi không thể. Điều đó khiến tôi buồn hơn. Vì danh tính của tôi, tôi không thể gặp ông bà tôi. Không bao giờ trong cuộc đời tôi. Và bây giờ họ đã biến mất … Tôi ước mình có thể nói về nó nhiều hơn, và tôi ước rằng mọi người có thể biết về nó.”
Ý tưởng “Tổng Hạnh phúc Quốc gia” có lẽ là xuất khẩu quan trọng nhất và mạnh mẽ nhất của Bhutan. Nhưng cuối cùng, đó là một chiến dịch tiếp thị cho du lịch và danh tiếng quốc tế hơn là một cách cải thiện đời sống con người.
Cho đến khi có GNH cho tất cả mọi người trong nước và không phải là một vài lựa chọn, Bhutan chỉ là một ví dụ khác trong danh sách dài những câu chuyện cổ tích lòe thiên hạ mà thôi.
Tác giả: Jason Ditzian
Lê Duy Nam lược dịch
Bài đã đăng trên Ipick.vn
