Cuộc sống yên tĩnh nghe giống như một sự lựa chọn mà chỉ kẻ thất bại mới sẵn lòng ngợi ca. Thời đại của chúng ta đã quá đỗi quen với các lợi ích mà những lối sống năng động, sôi động, “ồn ào” đem lại. Nếu ai đó đưa ra mức lương cao hơn cho một công việc ở nơi khác, chúng ta sẽ chuyển đi. Nếu ai đó chỉ cho chúng ta con đường danh vọng, chúng ta sẽ cất bước. Nếu ai đó mời chúng ta dự tiệc, chúng ta sẽ đi. Đây dường như là những lợi lộc thuần túy, dễ thấy. Việc ngợi ca một cuộc sống yên tĩnh mang đôi chút lập dị của việc ca ngợi trời mưa.
Đối với hầu hết chúng ta, thật khó để nhìn ra được bất kỳ tiềm năng nào trong ý tưởng này bởi những người bênh vực cho cuộc sống yên tĩnh có xu hướng đến từ các thành phần đáng ngờ nhất trong cộng đồng: đám phất phơ, dân hippie, kẻ lười lao động, người bị sa thải…; những người dường như chưa bao giờ có lựa chọn đối với cách sắp xếp các công việc riêng. Một cuộc sống yên tĩnh có vẻ giống điều gì đó mà họ phải chịu vì sự lạc lõng của chính họ. Nó là một giải khuyến khích đáng thương.
Tuy nhiên, khi xem xét kỹ lưỡng các vấn đề, hóa ra cuộc sống bận rộn lại luôn có những phụ phí đắt đỏ một cách đáng ngạc nhiên mà chúng ta, dẫu vậy, đều kiên quyết phớt lờ. Thành công trước mắt buộc chúng ta phải đối mặt với sự ghen tị và ganh đua từ những người xa lạ. Chúng ta trở thành các mục tiêu thích hợp cho nỗi thất vọng và ác ý; dường như là lỗi của chúng ta khi một vài người khác không thành công. Giành được địa vị cao hơn khiến chúng ta ngày càng nhạy cảm với thua thiệt của nó; chúng ta bắt đầu để tâm đến từng sự lạnh nhạt có thể phát sinh. Doanh số bán hàng, sự chú ý hoặc bợ đỡ hơi ít đi có thể giống như một thảm họa. Sức khỏe của chúng ta sa sút. Chúng ta trở thành nạn nhân của những suy nghĩ hoang tưởng, sợ hãi; chúng ta nhìn thấy mưu mô khả dĩ khắp mọi nơi và có thể chúng ta không sai. Mối đe dọa từ một vụ tai tiếng mang tính trả thù ám ảnh chúng ta. Bên cạnh các đặc quyền của mình, chúng ta cũng trở nên kiệt quệ theo những cách lạ lùng. Chúng ta có sự kiểm soát rất hạn chế đối với thời gian của chính chúng ta.
Chúng ta có thể đóng cửa một nhà máy ở Ấn Độ và mọi lời lẽ của chúng ta đều được lắng nghe với lòng kính trọng run rẩy ở nơi làm việc, nhưng điều chúng ta hoàn toàn không thể làm là thừa nhận rằng chúng ta cũng cực kỳ mệt mỏi và chỉ muốn dành cả buổi chiều đọc sách trên ghế sofa. Chúng ta không còn có thể bộc lộ những khía cạnh khoáng đạt, mơ mộng, dễ tổn thương hơn của bản thân nữa. Lời lẽ của chúng ta sẽ đem lại hệ quả, chúng ta phải luôn đề phòng; người khác trông cậy chúng ta vì quyền thế và sự dẫn dắt. Trên suốt chặng đường đó, chúng ta hóa thành kẻ xa lạ với những người yêu quý chúng ta không vì giàu có hay địa vị – trong khi càng phụ thuộc nhiều hơn vào sự quan tâm dễ đổi thay từ những người mà với họ chúng ta chỉ là các thành tựu của chúng ta. Người bạn đời của chúng ta ngày càng đau khổ hơn. Chúng ta có thể làm chủ sự giàu có trên các lục địa; nhưng ít nhất đã mười năm trôi qua kể từ lần cuối cùng chúng ta có một ngày rảnh rỗi.
Nhân vật văn hóa nổi tiếng nhất trong lịch sử phương tây rất quan tâm đến những lợi ích mà cuộc sống yên tĩnh có thể đem lại. Trong Mark 6: 8-9, Jesus nói với các môn đồ của ngài “đừng đem chi theo hết, hoặc bánh, hoặc bao, hoặc tiền bạc trong dây lưng, chỉ đem một cây gậy mà thôi – chỉ mang dép, đừng mặc hai áo.” Cơ Đốc giáo khai mở không gian quan trọng trong những tưởng tượng của chúng ta bằng cách phân biệt giữa hai loại nghèo: một loại được gọi là nghèo tự nguyện và loại còn lại là nghèo không tự nguyện. Về điểm này trong lịch sử chúng ta bị ám ảnh sâu sắc với ý tưởng rằng nghèo luôn là không tự nguyện và do đó, nó là kết quả của việc thiếu đi tài năng cũng như bần cùng, chúng ta thậm chí không thể tưởng tượng được rằng nó có thể là kết quả từ sự lựa chọn tự do của một người thông minh và khôn khéo dựa trên đánh giá lý tính về chi phí cũng như lợi ích. Ai đó có thể thật lòng quyết định không nhận công việc được trả lương cao hơn, không xuất bản thêm một cuốn sách, không theo đuổi chức cao – và làm như vậy không phải vì họ không có cơ hội, mà bởi vì – xem xét các yếu tố bên ngoài có liên quan – họ chọn không tranh đấu vì chúng.
Một trong số những khoảnh khắc quan trọng trong lịch sử Cơ Đốc diễn ra vào năm 1024, khi một thanh niên giàu có mà ngày nay chúng ta biết đến với tên gọi Thánh Francis xứ Assis đã sẵn sàng từ bỏ của cải trần tục, những thứ anh có rất nhiều (ít nhất là hai ngôi nhà, một trang trại và một con tàu). Anh ta không làm vậy vì bất kỳ sự cưỡng bách từ bên ngoài nào. Anh ta chỉ cảm thấy rằng chúng sẽ gây cản trở cho những thứ mà anh ta thực sự mong muốn hơn: cơ hội để suy ngẫm những lời dạy của Jesus, để ngợi ca đấng sáng tạo của thế gian, để ngắm nhìn những cây và hoa – và để giúp đỡ kẻ nghèo nhất trong xã hội.
Văn hóa Trung Hoa cũng có sự tôn kính dành cho yinshi (ẩn sĩ), người chọn để lại phía sau thế giới buôn bán cũng như chính trị đầy bon chen và sống giản dị hơn, thường là trên sườn núi – trong một túp lều. Truyền thống bắt đầu vào thế kỷ thứ 4 TCN, khi một đại thần có tên Đào Uyên Minh (1) từ quan và hồi hương để làm ruộng, ủ rượu và viết lách. Trong bài thơ “Ẩm tửu kỳ”, ông đã kể lại sự giàu có mà cái nghèo đem lại cho mình:
Giậu đông hái cúc tươi
Nhìn núi Nam thanh thản
Chiều buông khí núi mát
Chim cùng nhau bay về
Chân ý ở cảnh kia
Muốn bàn đà quên tiếng
(Trích “Ẩm tửu kỳ 5”, Đào Uyên Minh toàn tập, Trần Trọng Dương dịch, NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh, 2018)
Các chân dung của Đào Uyên Minh đã trở thành chủ đề lớn trong văn học và nghệ thuật Trung Hoa. Túp lều trên núi Lư Sơn của ông (“Núi Túp Lều”) đã khuyến khích những người khác nhận ra lợi thế ở các ngôi nhà mộc mạc, rẻ tiền hơn. Một số nhà thơ thời Đường cũng trải qua những giai đoạn ẩn dật. Bạch Cư Dị (772 – 846) đã viết thơ miêu tả một cách đáng yêu túp lều mà ông mua cho bản thân nằm ở bìa rừng, liệt kê những vật liệu đơn giản và tự nhiên của nó (một mái tranh với “những bậc đá, cột muồng và hàng rào bằng tre đan”). Nhà thơ Đỗ Phủ, sống ở Thành Đô thuộc tỉnh Tứ Xuyên, đã viết bài thơ có tựa đề “Mao ốc vị thu phong sở phá ca” (Bài ca nhà tranh bị gió thu phá nát). Nó không phải một khúc khóc than, mà là một sự ăn mừng tự do đến từ cuộc sống rất giản dị, một cơn gió cũng có thể thổi bay căn nhà của bạn.
Đối với không ít người trong số chúng ta, có nhiều sự lựa chọn để đi theo những con đường nghề nghiệp nhất định đi cùng với uy tín cao. Chúng ta có thể có điều gì đó ấn tượng sâu sắc để trả lời những người đặt câu hỏi rằng chúng ta làm gì. Nhưng điều này không nhất thiết đồng nghĩa với việc chúng ta phải hoặc nên tuân theo những khả năng này. Khi chúng ta biết chính xác cái giá thật sự cho một số nghề nghiệp, chúng ta có thể dần nhận ra rằng mình không sẵn lòng trả giá cho sự đố kỵ, sợ hãi, lừa dối và lo lắng. Tháng ngày của chúng ta trên thế gian có hạn. Chúng ta có thể – nhờ lợi ích từ những sự giàu có đích thực – tự nguyện, và không đánh mất phẩm giá, lựa chọn trở nên nghèo và vô danh hơn một chút.
(1) Đào Uyên Minh: Tên thật là Đào Tiềm (365-427), một trong số các nhà thơ lớn của Trung Hoa thời nhà Tấn và Lưu Tống.
Nguồn: https://www.theschooloflife.com/thebookoflife/in-praise-of-the-quiet-life/
L.A dịch
