Một cuốn sách giúp tôi khám phá ước muốn thực sự của bản thân muốn trở thành kiểu người như thế nào: Quyển Vở Lớn, tập đầu tiên trong bộ ba tác phẩm Cặp Song Sinh Kỳ Ảo của Ágota Kristóf, cùng với Chứng Cứ và Lời Nói Dối Thứ Ba. Khi lần đầu nghe thấy cái tên Ágota Kristóf, tôi chắc mẩm đó là cách phát âm sai tên Agatha Christie theo lối Đông Âu; nhưng tôi sớm phát hiện ra rằng Ágota chẳng những không phải là Agatha, và nỗi kinh hoàng Ágota gieo rắc còn đáng sợ hơn nhiều so với Agatha.
Tìm hiểu thêm về sách: Cặp Song Sinh Kỳ Ảo – Ágota Kristóf – Book Hunter Lyceum
Quyển Vở Lớn là câu chuyện về cặp song sinh sống với bà ngoại tại thị trấn nhỏ trên đất Hungary trong giai đoạn Đệ nhị Thế chiến sắp kết thúc. Lối hành xử của cặp song sinh nhỏ tuổi này hoàn toàn trái đạo đức – dối trá, tống tiền, sát nhân – nhưng chúng lại đại diện cho bản chất hồn nhiên thuần khiết trên phương diện đạo đức. Tôi sẽ đưa ra vài trích dẫn. Một ngày nọ, bọn trẻ gặp kẻ đào ngũ sắp chết đói trong rừng và mang tới cho anh ta một số thứ anh ta yêu cầu.
Khi chúng tôi trở lại, với thức ăn và chiếc chăn, anh ta nói: ’Các cậu tốt quá.’ Chúng tôi trả lời: ‘Chúng tôi không cố gắng để tốt. Chúng tôi mang cho anh những thứ này vì anh tuyệt đối cần chúng. Thế thôi.’
(Cặp Song Sinh Kỳ Ảo – Quyển Vở Lớn, trang 39)
Nếu từng có một quan niệm đạo đức theo Ki-tô giáo nào đó, thì đây: bất kể người xung quanh đòi hỏi ở chúng những gì, cặp song sinh đều cố gắng đáp ứng một cách hồn nhiên. Một đêm nọ, chúng thấy mình đang ngủ trên giường với viên sĩ quan Đức, mắc chứng khổ dâm đồng tính. Sáng hôm sau, chúng thức dậy và muốn rời khỏi giường, nhưng viên sĩ quan giữ chúng lại:
‘Đừng động đậy. Ngủ đi.
– Chúng tôi muốn đi tiểu. Chúng tôi phải đi.
– Đừng đi. Tè ở đây.
Chúng tôi hỏi:
– Ở đâu?
Ông ta bảo:
– Lên người tôi. Đừng sợ. Tè đi. Lên mặt tôi.’
Chúng tôi đái, rồi chúng tôi ra về phòng bếp, vì giường ướt hết cả.
(Cặp Song Sinh Kỳ Ảo – Quyển Vở Lớn, trang 78)
Nếu từng có một tác phẩm đích thực về tình thương, thì nó là đây! Người thân thiết nhất với cặp song sinh là cô đầy tớ gái của ông cố đạo, người phụ nữ trẻ khêu gợi đã tắm rửa cho chúng, tiếp xúc với chúng bằng những hành vi nhục dục. Nhưng rồi điều gì đó đã xảy ra khi đoàn người Do Thái đói khát bị dẫn qua thị trấn trên đường đến trại tập trung:
Ngay trước mắt chúng tôi, một cánh tay gầy guộc giơ lên khỏi đám đông, một bàn tay bẩn chìa ra, một giọng cầu xin:
– Bánh.
Cô hầu gái mỉm cười và giả vờ giơ miếng bánh cô ăn còn lại, cô giữ nó thật chặt trong bàn tay đưa ra, rồi cười lớn, đưa miếng bánh trở lại miệng, cắn một miếng, và nói:
– Tôi cũng đói.
(Cặp Song Sinh Kỳ Ảo – Quyển Vở Lớn, trang 90)
Cặp song sinh quyết định trừng phạt: chúng đặt ít viên đạn vào bếp lò để khi cô nhóm lên vào buổi sáng, nó sẽ phát nổ, khiến cơ thể cô tàn tạ. Về câu chuyện này, tôi nghĩ ngay đến tình huống tôi sẵn sàng giết chết một ai đó mà không thấy bất kỳ mối cắn rứt lương tâm nào cả, kể cả khi tôi biết họ không hề trực tiếp sát hại ai. Đọc tường thuật về nạn tra tấn trong các chế độ độc tài quân sự Mỹ Latinh, tôi thấy đặc biệt ghê tởm hình ảnh gã bác sĩ giúp những kẻ tra tấn tiến hành công việc sao cho hiệu quả nhất: gã thăm khám nạn nhân và theo dõi quá trình, cung cấp thông tin cho kẻ tra tấn biết mức độ chịu đựng của nạn nhân, loại tra tấn nào sẽ gây ra nỗi đau không thể chịu đựng được, v.v… Tôi phải thừa nhận rằng nếu tôi gặp một con người như vậy, biết rằng có rất ít cơ hội đưa gã ra trước công lý, và được trao cơ hội kín đáo ra tay với gã, tôi đơn giản cũng sẽ làm như vậy, và chẳng mảy may hối hận về việc chính tay mình thực thi công lý.
Hai anh em còn tống tiền ông cố đạo: chúng đe dọa sẽ cho mọi người biết chuyện đồi bại ông ta làm với Sứt Môi, bé gái sống cùng mẹ trong cảnh bần cùng, để đòi ông ta đưa một khoản tiền hàng tuần. Ông cố đạo sửng sốt hỏi chúng:
– Thật hết sức vô lí. Các cậu có biết việc các cậu đang làm là gì không?
– Dạ có. Là tống tiền, thưa ngài.
– Ở tuổi các cậu… thật là tồi tệ.
– Dạ vâng, thật tồi tệ là chúng con đã buộc phải làm việc này. Nhưng Sứt Môi và mẹ cô ấy đang rất cần tiền.
(Cặp Song Sinh Kỳ Ảo – Quyển Vở Lớn, trang 60)
Không hề có xúc cảm cá nhân nào trong vụ tống tiền này: sau đó, chúng thậm chí còn trở thành người thân thiết với ông cố đạo. Khi Sứt Môi và mẹ cô có thể tự mình xoay sở để tồn tại, chúng từ chối nhận thêm tiền từ ông cố:
– Cha cứ giữ lấy. Cha đã cho đủ rồi. Chúng con đã nhận tiền của cha khi thật sự cần thiết. Bây giờ chúng con kiếm được khá nhiều tiền để lâu lâu cho Sứt Môi một ít. Chúng con cũng đã dạy cô ấy làm việc.
(Cặp Song Sinh Kỳ Ảo – Quyển Vở Lớn, trang 113)
Lối phụng sự lạnh lùng của chúng đối với người khác còn thể hiện ở chỗ: chúng sẵn sàng giết người nếu họ đề nghị: khi bà ngoại yêu cầu chúng bỏ thuốc độc vào cốc sữa, chúng nói:
– Đừng khóc, bà ngoại. Chúng cháu sẽ làm, nếu bà thực sự muốn chúng cháu làm, chúng cháu sẽ làm.
(Cặp Song Sinh Kỳ Ảo – Quyển Vở Lớn, trang 140)
Kiểu hồn nhiên như thế, vẻ lãnh đạm lạnh lùng khủng khiếp thường trực trong tâm trí chúng trước mọi chuyện. Một ngày nọ, hai đứa trẻ song sinh mặc quần áo rách rưới và đi ăn xin. Những người phụ nữ đi ngang qua cho chúng táo, bánh quy và một vài người thậm chí còn vuốt ve mái tóc của chúng. Một người phụ nữ khác bảo chúng nó qua nhà để làm việc, rồi bà ta sẽ cho chúng nó ăn.
– Chúng tôi không muốn làm việc cho bà, thưa bà. Chúng tôi không muốn ăn xúp của bà hoặc bánh mì của bà. Chúng tôi không đói.
Bà ta hỏi:
– Thế tại sao chúng mày ăn xin?
– Để tìm xem nó có tác động gì và quan sát phản ứng của mọi người.
Bà ta bước đi và chửi:
– Mấy thằng du côn ranh con bẩn thỉu! Lại còn láo nữa chứ!
Trên đường về nhà, chúng tôi ném táo, sôcôla, bích quy và những đồng xu vào đám cỏ cao bên đường.
Nhưng không thể nào vứt đi những cái vuốt ve khỏi tóc chúng tôi.
(Cặp Song Sinh Kỳ Ảo – Quyển Vở Lớn, trang 33)
Đấy chính là điều tôi muốn trở thành: một cái thứ đạo đức quái đản không biết tới cảm thông, chỉ làm những việc phải làm trong nỗi thôi thúc tự phát mù quáng và vẻ lãnh đạm thường trực, giúp đỡ người khác trong khi vẫn lảng tránh tiếp xúc gần gũi vì thấy ghê tởm họ. Với kiểu người như thế này, thế giới sẽ là một nơi chốn dễ chịu nếu ở đó đời sống tình cảm được thay thế bằng nối mê đắm với lạnh lùng và tàn nhẫn.
Nguyễn Tuấn Bình dịch bài viết của triết gia Slavoj Žižek trên The Guardian.
