Gần đây, tôi đã tham dự một nghi lễ tại ngôi làng Tamera, Bồ Đào Nha, nơi mà người hành lễ cầu khấn “sự hàn gắn tiền bạc”. Trong đầu tôi ngay lập tức hiện ra một hình ảnh sống động về một người đàn ông to lớn và vạm vỡ, bị trói vào các cột bằng dây thừng trên mặt đất, đang nỗ lực giải thoát bản thân bằng tất cả sức mạnh của mình và bay lên. Cuối cùng, với nỗ lực to lớn và đầy khao khát, hắn ta đã phá tung mọi thứ và, một cách đầy tự tin, hắn để lại một tiếng gầm đầy mãn nguyện trước khi quyết tâm rời đi.
Tôi lập tức biết rằng đàn ông là đại diện cho vẻ nam tính thần thánh và những mối liên kết của anh ta được tạo ra từ tiền.
Mục đích của người đàn ông là gì? Ở một vài xã hội nguyên thủy, người đàn ông không có bất cứ sự hữu ích nào. Ở nhiều nơi, phụ nữ là đóng vai trò quan trọng nhất, thu thập thức ăn, chăm sóc con cái, và làm một lượng nhỏ công việc cần thiết để kiếm sống. Ở nhiều nơi, việc kiếm sống quá dễ dàng đến mức “có một nửa số thời gian con người không biết làm gì cho bản thân”, theo cách diễn tả của nhà nhân chủng học Marshal Sahlins. Mô tả về tộc người Hadza, ông ấy lưu ý đánh giá của một nhà dân tộc học rằng người trưởng thành dành hai giờ một ngày để kiếm kế sinh nhai, phụ nữ thu lượm thực phẩm từ thực vật một cách nhàn nhã và không có sức lao động lâu dài,” và đàn ông thì dành hầu hết thời gian để đánh bạc. Chính xác là đàn ông đã có đóng góp quan trọng vào lượng cung ứng thực phẩm bằng việc săn bắn, nhưng chỉ một lượng rất nhỏ trong số họ săn bắn được. Theo nhu cầu vật chất của bộ tộc, thì số còn lại dường như hoàn toàn thừa thãi.
Ở những xã hội khác, thay vì đánh bạc, đàn ông dành thời gian tham gia các hội kín, hoạt động nghi lễ, tương tác với thế giới siêu thực, và nhiều hoạt động khác. Đó là vương quốc trừu tượng của họ; nhìn chung, phụ nữ và trẻ nhỏ có thể sống hòa thuận vui vẻ với nhau mà không cần đàn ông. Tất nhiên, điều đó có thể thay đổi trong thời kỳ chiến tranh, mà cũng có thể thay đổi khi chúng ta coi như một thú vui khác mà đàn ông được hưởng một chút lợi ích từ phúc lợi vật chất của bộ tộc.
Do đó, nhà nhân chủng học vĩ đại Marganet Mead thi thoảng yêu cầu những người đàn ông tham dự bài giảng của mình rời khỏi thính phòng theo cách nửa đùa nửa thật. Bà ấy nói:”Ra ngoài – tất cả các bạn đều vô dụng”.
Vì vậy, với sự phóng đại nho nhỏ, chúng ta có thể nói rằng cuộc sống con người thật trái ngược, trong khi phụ nữ coi trọng của cải vật chất và kiếm kế sinh nhai, thì đối với đàn ông, mọi thứ gần như không đáng kể. Điều gì đã xảy ra suốt hàng thiên niên kỷ từ thời kỳ săn bắn hái lượm?
Ngày nay, cũng như trong quá khứ, đàn ông vẫn bị thu hút bởi vương quốc của sự trừu tượng, của những thứ phi vật chất, phép thuật và nghi lễ, đánh bạc. Ví dụ, con trai dành nhiều thời gian chơi game hơn con gái, và đàn ông thì hướng đến những lĩnh vực như toán học, kế toán, và khoa học máy tính nhiều hơn phụ nữ. Cho dù lý do có hoàn toàn mang tính văn hóa hay không, những công việc chuyên môn mà đàn ông bị thu hút đều giúp làm rõ nguyên lý nam tính trong thời đại của chúng ta.
Có một nơi mà cả bốn kiểu người này đều cùng nhau theo đuổi (trừu tượng, tính phi vật chất, ma thuật/nghi lễ, đánh bạc) là tiền. Điều này được thể hiện gần như rõ ràng ở trung tâm điều hành hệ thống tiền tệ, quỹ dự phòng và các ngân hàng phố Wall, nơi mà “các nhà giao dịch phố Wall” – hầu như chỉ có đàn ông – sử dụng máy tính để thao tác dữ liệu, trừu tượng hóa mức độ cao các đại diện của đại diện của đại diện, kiếm được hay mất đi cả gia tài. Các con số của họ – mức chênh lệch các chỉ số thị trường chứng khoán, chỉ số Libor , chỉ số CDS – dường như bị tách ra khỏi bất cứ thứ gì hữu hình, và các thao tác của họ được thực hiện dựa trên những nguyên tắc bảo mật cao mà nếu không phải thành viên sẽ không thể truy cập được.
Nhưng không giống trò chơi may rủi của tộc người Hadza hay các hội kín của người bản địa Mỹ, trò chơi tài chính của giới tinh hoa gây ra những hậu quả sâu sắc cho phần còn lại của xã hội. Vì những con số này không thực sự bị tách khỏi cuộc sống vật chất và xã hội, đúng hơn là chúng chi phối cuộc sống. Thế giới của đàn ông dần xâm lấn thế giới của phụ nữ và lất át hẳn lãnh thổ của họ. Điều này ngày càng gia tăng trong suốt những thế kỷ qua, tiền thực hiện được mọi chức năng của cuộc sống. Trò chơi kiểm đếm và ghi chú trừu tượng này dần kiểm soát mọi thứ.
Ngoài trường hợp bất thường về Phố Wall, cuộc truy đuổi đồng tiền tương tự trở nên thịnh hành, khiến cả đàn ông và phụ nữ đều cùng nhau theo đuổi các con số. Việc phụ nữ tham gia vào lực lượng lao động được coi là một chiến thắng vĩ đại của phong trào nữ quyền, tuy nhiên ngày nay có một vài người mà vẫn tự nhận mình là ủng hộ nữ quyền, hay hậu nữ quyền, lại nói rằng đây là một sự xúc phạm cuối cùng và lớn nhất đối với phụ nữ. Chiến thắng nào giúp phụ nữ có thể gia nhập vào cuộc săn đuổi đồng tiền điên cuồng mà bất chấp tổn hại đến thiên nhiên, văn hóa, cộng đồng, gia đình, vẻ đẹp, thời gian thư giãn, và sức khỏe? Chiến thắng nào giúp phụ nữ dành được quyền lợi tương tự như đàn ông trong hành tinh đầy bạo loạn mà bản thân nó là hậu quả của Nam tính quá khích bị bóp méo một cách điên cuồng?
Nếu không bị lệ thuộc vào cuộc săn đuổi những con số, cái mà đang phá hủy nền văn minh rất căn bản, thì cách diễn đạt nào về nguyên lý nam tính là đúng và cao quý? Chúng ta có thể hỏi lại lần nữa rằng mục đích của đàn ông là gì? Người đàn ông thần thánh dưới góc nhìn của tôi làm gì sau khi phá vỡ các chuỗi tiền trói buộc anh ta? Hãy nhớ, theo quan điểm của mình, tôi nhận thấy anh ta đã rất quyết tâm khi rời đi.
Dù bạn là phụ nữ hay đàn ông, tôi chắc chắn rằng bạn có thể cảm nhận được mục đích hay nhiệm vụ bên trong mình, dù nó có được bộc lộ đầy cảm xúc hay chỉ tiềm ẩn sâu bên trong. Đó là Nam tính Thần thánh. Đã từ lâu nó không còn phù hợp với những thứ phù phiếm, vì có thể nó từng tồn tại ở thời thơ ấu săn bắn hái lượm của loài người chúng ta. Ở thời khắc cực đoan như hiện nay, đã từ lâu nó không còn bị bó buộc vào một chiếc máy khiến năng lượng của nó trở nên vượt trội và hung bạo. Vậy Nam tính Thần thánh mong muốn mối quan hệ như thế nào với tính nữ thần thánh – thiên nhiên, vật chất, gia đình, tổ ấm, nước, và máu thịt?
Đây là một lời ám chỉ: Ở Bồ Đào Nha, tôi đã tham gia một chuyến tham quan trang trại “nông nghiệp vĩnh cửu” xoay quanh một “khung cảnh trữ nước” ở Tamera – một ốc đảo thực sự tại vùng đất bị hạn hán nặng nề. Hướng dẫn viên mô tả cách người kỹ sư lựa chọn địa điểm xây dựng các ao hồ: “Anh ta chờ cho đến khi có thể nhìn thấy ao hồ được xây lên.” Thay vì áp đặt một bản thiết kế trừu tượng vào cảnh quan nơi đây, người kỹ sư sử dụng món quà thiết kế và máy móc để thực hiện công việc khi có thể. Một cách diễn đạt về vẻ nam tính ở đây – đào những hố lớn trong lòng đất – là sự đồng quan tâm chăm sóc với phụ nữ, và tạo ra điều gì đó tuơi đẹp.
Nam tính thần thánh mong muốn mang yêu thương đến toàn thế giới. Nó muốn ủng hộ và bảo vệ cái đẹp. Nó muốn khám phá những vùng đất mới và vươn xa ra ngoài ranh giới cũ. Nó muốn đặt món quà của nó nhằm phục vụ, chứ không áp đặt, tính nữ thần thánh.
Tự nhiên và khoa học, nội dung và hình thức, vật chất và tinh thần, trái tim và lý trí…mỗi mối quan hệ này, trong nền văn minh của chúng ta, tồn tại giữa nam và nữ. Khoa học chi phối tự nhiên; tinh thần được đẩy lên cao hơn vật chất, lý trí chiến thắng trái tim, nội dung chỉ là cơ sở của hình thức. Hiện nay, những mối quan hệ này đang thay đổi: khoa học được sử dụng cho tự nhiên, hình thức phát sinh từ nội dung, tinh thần ẩn bên trong vật chất, lý trí hợp nhất với trái tim
Như với bất cứ loài nào, không ai trong chúng ta là vô ích, ngay cả những người trước đây chưa từng thống trị và cướp bóc. Chúng ta sẽ vẫn chơi những trò quay số may rủi, sẽ vẫn chơi bằng các nguyên lý, logic, và trừu tượng; chúng ta sẽ vẫn tính toán và đánh giá mọi thứ; vẫn sử dụng tiền. Tuy vậy, chúng ta sẽ không còn bị thất lạc trên bản đồ, và bị tách khỏi thế giới vật chất được tượng trưng bằng các biểu tượng nữa. Chúng ta sẽ không phải cố gắng áp đặt thực tế để thích nghi với bản đồ. Và tiền không còn kiểm soát thế giới nữa.
“Chỉ có những gì có thể đo đạc được là thật,” Galiteo đã dạy như vậy, tạo ra một thế giới nơi mà những con số trở nên thật hơn cả những thứ chúng tính toán. Điều gì diễn ra trong khoa học thậm chí còn đúng hơn cả trong kinh tế học: những con số có ý nghĩa gì khi ở trong hình thái tiền xu. Theo đó, chúng ta đề cao sự gia tăng của một con số – GDP – ngay cả khi phải đánh đổi bằng hạnh phúc thực và thậm chí bằng sự sống.
Tôi đã nhận thấy nam tính thần thánh tự giải thoát mình khỏi sự lệ thuộc vào đồng tiền và những thứ mà Riane Eisler gọi là mô hình thống trị. Bạn có thể tự mình thưởng thức sự tự do này, bất cứ khi nào bạn quyết định đi theo niềm đam mê mà mặc kệ đồng tiền, hoặc sử dụng tiền phục vụ cho niềm đam mê đó, thay vì ngược lại. Tiền và những thứ còn lại trong thế giới tượng trưng có lẽ là một công cụ sáng tạo, một phương tiện chứ không phải là một mục đích. Với vai trò là một phương tiện, tiền giúp mở ra lãnh thổ mới và mở mang tầm nhận thức. Khi tiền là mục đích, nó biến chúng ta thành nô lệ.
Việc thoát khỏi mối liên kết với đồng tiền không chỉ là một sự chuyển biến về mặt tâm lý, mà còn là sự biểu lộ về mặt xã hội. Hệ thống nhu cầu thiết yếu dựa vào khoản nợ lãi suất cao hướng ngày càng nhiều năng lượng sáng tạo của chúng ta sang việc chi trả nợ, bởi vì trong một hệ thống dựa vào lợi ích, các khoản nợ ngày càng tăng, khiến cho tất cả cuộc sống, con người và sinh học được đưa vào vương quốc của đồng tiền cùng nó. Hệ thống đó đang yếu dần đi. Chúng ta đang kéo nó lại. Bạn sẽ làm gì nếu không còn bị đồng tiền bó buộc? Bạn sẽ dành năng lượng sáng tạo đáng giá của mình vào đâu? Bạn sẽ làm gì khi chúng ta cùng nhau thoát ra với một tiếng gầm chung?
Charles Einstein
Dịch:Thanh Huyền – Biên tập: Lê Duy Nam
