Không một ai quen biết Holt lại có thể đoán trước được vai trò nổi bật về sau của ông với tư cách là nhà tiên phong, nhà lý thuyết và nhà tổ chức về giáo dục tại nhà (homeschool). Mặc dù sinh ra trong một gia đình giàu có ở New England, nhưng mối quan hệ của ông với cha mẹ gần như không có. Em gái của Holt kể lại rằng cả bà ấy và John đều “cảm thấy chúng tôi là gánh nặng ngoài ý muốn đối với cha mẹ mình.” Holt đã trải qua thời thơ ấu học tập với các gia sư riêng và tại một số trường nội trú danh tiếng nhất trong nước. Sau đó, ông đến Phillips Exeter để học trung học và học đại học ở Yale, năm 1943 Holt tốt nghiệp với bằng Kỹ sư Công nghiệp (về sau ông nhận xét rằng “những điều này chẳng nghĩa lý gì”). Holt cố nhiên bị ngượng trước nền tảng học vấn khoa trương này; ông chẳng bao giờ kể tên những ngôi trường mình đã theo học. Dù cho thành tích học tập của mình đạt loại xuất sắc, nhưng ông rất rõ ràng rằng hầu hết những gì ông trải nghiệm ở những nơi này đều chẳng có giá trị gì. Sau khi tốt nghiệp đại học, Holt phục vụ với tư cách là trung úy trên một tàu ngầm ở Thái Bình Dương trong 3 năm, một trải nghiệm mà ông nhớ lại một cách trìu mến là “cộng đồng học tập tốt nhất mà tôi từng thấy hoặc từng phần nào thuộc về.” Nhưng bom nguyên tử đã làm ông quan ngại sâu sắc, đến mức ông đã tham gia một nhóm tìm kiếm hòa bình thông qua một chính phủ thế giới có tên là Liên bang Thế giới Thống nhất. Trong 6 năm, Holt đóng vai người hát rong chính trị, đi khắp đất nước và rao giảng phúc âm về hòa bình toàn cầu.
Khi John Holt khởi phát những tư tưởng giáo dục đầu tiên
Đến năm 1952, ông cảm thấy mệt mỏi với công việc này và dành một năm nghỉ ngơi để đạp xe vòng quanh châu Âu. Trở lại Hoa Kỳ, chị gái của Holt, nhận thấy sự quan tâm và tài khéo léo của ông đối với các cháu, đã khuyến khích ông đến thăm trường Colorado Rocky Mountain, một trường học miễn phí dành cho cả nam và nữ, nhấn mạnh vào đào tạo nghề. Holt đã dạy ở đó trong 4 năm rồi quay trở lại bờ biển phía đông, nơi ông nhận công việc giảng dạy tại một trường tư thục chọn lọc ở Cambridge, MA. Tại đây ông gặp Bill Hull, một người bạn trí thức. Trong 7 năm tiếp theo, Holt và Hull quan sát lớp học của nhau, và ghi chép tỉ mỉ. Những ghi chú này đã trở thành cơ sở cho những cuốn sách làm nên tên tuổi của Holt. Cuốn sách đầu tiên của ông, “Trẻ em khó học thế nào” (How Children Fail), đã bị một số nhà xuất bản từ chối, mãi tới năm 1964 cuốn sách mới được xuất bản. Nó nhanh chóng trở thành sách bán chạy nhất và vẫn được ưa chuộng như một tuyên bố kinh điển về phê bình trường học thời những năm 1960. Lập luận cơ bản của Holt được minh họa phong phú bởi những giai thoại trong lớp học của ông, là việc đi học ép buộc sẽ phá hủy tính tò mò bẩm sinh của trẻ và thay bằng mong muốn làm hài lòng giáo viên một cách tự giác và sợ hãi. Trẻ em học không phải về những chủ đề phong phú mà là những kỹ năng cần thiết để vượt qua các bài kiểm tra và thu hút các nhà chức trách.
Năm 1967, Holt xuất bản tập tiếp theo, “Trẻ em học như thế nào” (How Children Learn). Một lần nữa dựa trên những ghi chú sâu rộng của mình từ những quan sát trong lớp học, Holt tiếp tục tấn công vào giáo dục chính quy. Ông cũng mô tả bằng giọng điệu rất tích cực về nền giáo dục tự nhiên mà trẻ nhận được ở nhà trước khi bắt đầu đi học. Bộ 2 cuốn gồm, “Trẻ em khó học thế nào” và “Trẻ em học như thế nào” đã bán được hơn 1.5 triệu bản. Holt đã có thể thành công khi nhiều nhà cải cách có cùng chí hướng đã thất bại phần lớn vì tài hùng biện của ông. Sự tương phản giữa giáo dục tự nhiên, an toàn và chu đáo tại nhà so với giáo dục bắt buộc, sợ hãi, kiểm tra điên cuồng tại trường học được trình bày bằng ngôn ngữ rõ ràng, với những giai thoại hấp dẫn và niềm đam mê lớn. Holt chưa bao giờ bị coi là một người khoa trương hay cộc lốc ngay cả vào những thời điểm quan trọng nhất của ông; ngôn ngữ của ông luôn đơn giản và không dùng biệt ngữ học thuật. Nguồn giai thoại ổn định của Holt – một số hài hước, một số bi kịch, tất cả đều hấp dẫn, khiến những cuốn sách của ông khó có thể bị bỏ giở giữa chừng. Các bậc cha mẹ đặc biệt xúc động trước chúng, và Holt đã nhận và trả lời hàng nghìn bức thư chứa đầy những câu chuyện về những đứa trẻ bị hệ thống giáo dục lạm dụng. Vào những năm 1970, nhà cải cách Peter Marin có thể nói không ngoa rằng Holt là “tác giả viết về giáo dục nổi tiếng nhất cả nước”. Tuy nhiên, ông không phải là giáo viên nổi tiếng nhất cả nước. Holt đã bị một số trường sa thải vì từ chối đáp ứng các yêu cầu về mặt hành chính.
Ông đã cố gắng điều hành lớp toán lớp 5 của mình mà không dựa vào bất kỳ hình thức thi cử hay đánh giá nào và thường đề xuất những cải cách sư phạm khiến ngay cả những người quản lý trường tư thục tiến bộ cũng phải kinh ngạc. Nhưng đến năm 1968, những cuốn sách của ông đã khiến ông nổi tiếng đến mức những lời đề nghị tốt hơn bắt đầu đến với ông. Năm đó, ông là giảng viên thỉnh giảng tại Trường Cao học Sư phạm Harvard. Năm 1969, ông công tác với vị trí tương đương tại Đại học California ở Berkeley. Tại thời điểm này, ông vẫn tin rằng các trường học có thể được chuyển đổi thành trung tâm tài nguyên tích cực cho tất cả mọi người. Sự lạc quan của ông về khả năng các trường học có thể được biến thành không gian tự do đã thay đổi vào năm 1970 sau chuyến thăm đến Trung tâm Tư liệu Liên văn hóa (CIDOC) của Ivan Illich, nhà phê bình xã hội gốc Áo, tại Cuernavaca, Mexico. Illich là một linh mục Công giáo đang cố gắng dùng CIDOC để chuẩn bị cho các nhà truyền giáo Công giáo không tiến hành hiện đại hóa các dân tộc thuộc thế giới thứ ba mà đi theo nền kinh tế tự cung tự cấp và các công nghệ đơn giản của họ. Giống như Holt, ông chỉ trích nền giáo dục hiện đại, nhưng ông đã cung cấp cho Holt một bối cảnh trí tuệ sâu rộng hơn để từ đó hình thành nên sự phê phán không chỉ đối với các trường học mà còn đối với tất cả các thể chế kỹ trị đang giam cầm tinh thần con người trong những chiếc lồng quan liêu.
Vào giữa những năm 1960, Holt được coi là một nhân vật chủ chốt, thường xuyên đóng góp các bài báo cho các tạp chí định kỳ như Life, Saturday Evening Post, Redbook, thậm chí cả Tạp chí PTA. Ông đã đi nhiều nơi, đóng góp tiếng nói và sự nhiệt tình của mình cho phong trào đang nở rộ về trường học tự do, và đã thu hút nhiều phụ huynh thuộc tầng lớp trung lưu bằng những câu chuyện của mình trong các bài thuyết giảng trên khắp đất nước. Sau đó, khi những năm 60 chuyển sang những năm 70, Holt trở nên cực đoan giống như rất nhiều người khác. Ông trở thành một nhà phê bình thẳng thắn về Chiến tranh Việt Nam, từ chối nộp thuế và ủng hộ những người trốn quân dịch và ủng hộ quyền tự do ngôn luận của sinh viên. Ông thậm chí còn từ chối bằng tiến sĩ danh dự của Đại học Wesleyan vào năm 1970, ông lập luận trong bài phát biểu từ chối lễ tốt nghiệp của mình rằng các trường đại học là “một trong những thể chế nô dịch hóa chính” ở Mỹ.
Tác phẩm Freedom and Beyond năm 1972 của Holt thể hiện cả nhận thức ngày càng tăng của ông về bối cảnh trưởng thành rộng lớn hơn của trẻ em và sự bất mãn ngày càng tăng của ông đối với việc đi học như vậy. Ông bắt đầu hồ nghi việc trường học, bất kỳ trường học nào, có thể thách thức chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, chủ nghĩa giai cấp và chủ nghĩa giảm thiểu kinh tế của cuộc sống hiện đại. Nhắc lại người bạn Illich của ông, đã xuất bản cuốn sách có ảnh hưởng Deschooling Society vào năm 1974, Holt lập luận rằng trẻ em cần được giải phóng hoàn toàn khỏi trường học. Cuốn sách “Thoát khỏi tuổi thơ” (Escape from Childhood) xuất bản năm 1974 của ông đã mở rộng dòng tư tưởng này để lập luận rằng trẻ em nên được trao 11 quyền cơ bản, bao gồm quyền kiếm tiền, kiện và bị kiện, chọn người giám hộ của mình, bầu cử, đi lại và học tập theo bất kỳ cách nào trẻ muốn. Vào thời điểm này, ông đã xa lánh hầu hết những người hâm mộ ban đầu của mình, nhiều người trong số họ thất vọng với sự thay đổi của ông từ cách mà một nhà phê bình gọi là cách sử dụng “sắc bén” của ông đối với “những trải nghiệm cận cảnh trực tiếp” sang “sự thuyết giáo và thổi phồng thiếu suy nghĩ về quyền trẻ em.”
Bác bỏ giáo dục trường học và bị chỉ trích
Vào giữa những năm 1970, Holt đã từ một người nổi tiếng trong lĩnh vực giáo dục với doanh thu khổng lồ và rất nhiều cam kết với công chúng, trở thành một nhân vật bên lề ngay cả trong số những người chỉ trích triệt để về việc đi học, hầu hết họ đều phẫn nộ trước việc ông thẳng thừng bác bỏ tất cả các trường học, kể cả những trường học miễn phí. Nhưng rồi vào năm 1976, gần như tình cờ, Holt nhận thấy mình đi tiên phong trong một phong trào mà sẽ chi phối thời gian và sức lực của ông trong suốt quãng đời còn lại. Năm đó, ông xuất bản “Thay vì giáo dục: Cách giúp mọi người làm việc tốt hơn”. Cuốn sách là một tập hợp các lựa chọn thay thế cho việc học ở trường: các trung tâm học tập tự nguyện, môi trường học tập tương hỗ, nơi mọi người ở mọi lứa tuổi đến học hỏi lẫn nhau, mạng lưới giáo dục không chính thức giữa các cá nhân, v.v. Nhưng một trong những ý tưởng của Holt, gần như được đề xuất một cách kỳ lạ, đã thay đổi cuộc đời ông. Ở phần cuối cuốn sách, Holt đã suy nghĩ về khả năng tạo ra một “Đường sắt ngầm mới” để giúp trẻ em thoát khỏi trường học. Trẻ em bị bắt làm nô lệ trong trường học, và những cá nhân dũng cảm phải làm mọi cách có thể, hợp pháp hoặc không, để giải phóng chúng.
Đề xuất này đã thu hút chú ý của những người đã chuyển sang học tại nhà vào những năm 1970 bao gồm một số công xã viên, cư dân và những người ngoài chính trị khác. Cảm thấy Holt có thể là một đồng minh, một số người trong số họ đã liên lạc với Holt để kể cho ông nghe về kinh nghiệm của họ khi dạy con học tại nhà và đặc biệt là về cuộc đấu tranh của họ với chính quyền trường học địa phương. Holt nhận thấy nền văn hóa nhóm ngầm này rất hấp dẫn và quyết định làm bất cứ điều gì có thể để hỗ trợ hoạt động của họ. Ông đã trở thành một nhà môi giới ý kiến và đại lý kết nối mạng lưới, tạo ra bản tin đầu tiên trong nước nhắm đến học sinh homeschool. Số đầu tiên của tạp chí Growing Without Schooling (GWS) được xuất bản vào tháng 8 năm 1977, một bộ sưu tập gồm bốn trang được đánh máy, gồm những suy ngẫm của Holt, tài nguyên homeschool, những câu chuyện kinh dị ở trường học và những lá thư mà Holt đã nhận được từ một số học sinh homeschool. Mặc dù ban đầu có rất ít đăng ký, nhưng sự khởi đầu của mạng lưới homeschool đã ra đời với tư cách là những cá nhân trước đây bị cô lập, nhiều người trong số họ nghĩ rằng họ là những người duy nhất làm những gì họ đang làm, trở nên biết nhau, trao đổi những câu chuyện và lời khuyên, phát triển các chiến lược pháp lý, và bắt đầu coi mình là đội tiên phong của một phong trào cơ sở thực sự.
Các mạng lưới xã hội rất nhanh chóng được hình thành, hoạt động dưới tên hiệu HOUSE, lúc đầu là viết tắt của “Home Oriented Unschooling Experience” nhưng sau đó được đổi thành “Home Oriented Unique Schooling Experience” vì tôn trọng những người trong phong trào không thoải mái với hơi hướng vô chính phủ của từ “bỏ học”. Holt ở đây đang thúc đẩy “lý thuyết đồng xu và niken về thay đổi xã hội” của mình, trong đó một nhóm nhỏ những người chấp nhận sớm đang dọn đường cho ngày càng nhiều người sẽ dần dần lui tới tham gia. Danh tiếng, kỹ năng hùng biện và hoạt động tích cực không mệt mỏi của Holt nhanh chóng khiến ông trở thành nhà lãnh đạo thực tế của phong trào homeschool. Sự lãnh đạo của ông là sự hy sinh và phục vụ. Trong khi nhiều nhà lãnh đạo homeschool sau này sẽ kiếm được nhiều lợi nhuận từ những nỗ lực của họ, thì Holt đã chi hàng chục nghìn đô la từ tiền bản quyền và phí giảng dạy của mình để tài trợ cho các vụ kiện tại tòa án, duy trì phát triển mà không cần đến trường và đi khắp đất nước để lên tiếng, biểu tình và làm chứng trước tòa thay mặt cho học sinh homeschool. Dần dần, các phương tiện truyền thông chính thống bắt đầu chú ý đến phong trào này, đặc biệt là khi các vụ kiện ở tòa án như những vụ được thảo luận ở đầu chương này ngày càng trở nên phổ biến. Điểm bùng phát xảy ra vào tháng 12 năm 1978. Perchemlideses thắng kiện vào tháng 11.
Một trường hợp thứ hai và tương tự ở Iowa liên quan đến Bob và Linda Sessions và quyền giáo dục con cái tại nhà của họ cũng được thắng kiện vào cùng thời điểm. Vào tháng 12, Tạp chí Time đã đăng một bài báo về toàn bộ phong trào, bài báo đầu tiên thuộc loại này trên một tuần báo lớn của Mỹ. Vài ngày sau, John Holt xuất hiện trên The Phil Donahue Show cùng với gia đình Sessions để thảo luận sôi nổi về homeschool theo phong cách Donahue. Buổi nói chuyện đã có tác động ngay lập tức và mạnh mẽ đến phạm vi và uy tín của homeschool. Mặc dù khán giả của Donahue phần lớn chỉ trích những gì Holt và gia đình Sessions đang làm, nhưng rõ ràng là bản thân Donahue cũng bị thu hút, và sự chân thành, hài hước và thiên hướng đối với những ví dụ dân dã cũng như trí tuệ mộc mạc của Holt đã thu phục được nhiều người. Đây không phải là John Holt của cuộc cách mạng giải phóng trẻ em cấp tiến hay chủ nghĩa vô chính phủ, mà là Holt đáng mến của cuối những năm 1960 kể những câu chuyện cảm động về cuộc sống gia đình và những câu chuyện đau lòng về tội lỗi của thể chế đối với tuổi thơ. Sau khi phát sóng, số lượt đăng ký GWS đã tăng gấp ba lần, lên 1700. Các phương tiện truyền thông khác đã đăng tải câu chuyện. Holt nhận được nhiều lời đề nghị diễn thuyết, cũng như khoảng 10.000 lá thư. Sau đó, ông viết rằng trong số tất cả các thư từ, “chỉ có 8 bức thư là chỉ trích và/hoặc thù địch,” đặc biệt lưu ý rằng có hàng trăm bức thư ủng hộ đến từ các giáo viên.
Nhiều gia đình thuộc làn sóng ban đầu của homeschool đã tìm thấy nguồn cảm hứng của họ từ chương trình đầu tiên của Donahue đó. Linda Dobson, người sau này trở thành biên tập viên tin tức cho Tạp chí Home Education và là tác giả của cuốn sách nổi tiếng, The Art of Education, đã nhớ lại chính thời điểm khi bà ngày càng thất vọng với trải nghiệm của cậu con trai cả ở trường mẫu giáo tại New Jersey “Phil Donahue đủ thông minh để có John Holt trong chương trình của anh ấy…. Phần còn lại, như họ nói, là lịch sử.” Joyce Kinmont, một giáo viên tiên phong dạy mẫu giáo homeschool ở Utah và là người tổ chức chính cho homeschool Mormon, trìu mến nhớ lại sự xuất hiện của Holt đã chứng thực những gì cô ấy đang cố gắng thực hiện dưới con mắt của nhiều người đồng đạo không tán thành và nghi ngờ cô ấy. Kinmont và gia đình 7 người con của cô đã được Holt mời tham gia cùng trong lần xuất hiện thứ hai ở chương trình của Donahue. “Xe lửa đã đưa cả gia đình chúng tôi cộng với một người giữ trẻ đến Chicago,…. Đó là chuyến đi thực tế thú vị nhất của chúng tôi!” Một trong những phẩm chất hấp dẫn nhất của Holt là sự sẵn lòng lắng nghe và đưa ra mục tiêu chung với mọi người từ nhiều quan điểm ý thức hệ khác nhau. Rất nhanh chóng, ông nhận ra rằng phong trào mà ông đã khám phá ra không chỉ được ủng hộ bởi những người cánh tả, những người ủng hộ mối quan tâm của ông về giải phóng trẻ em, mà còn bởi rất nhiều Cơ đốc nhân bảo thủ, những người duy trì quan niệm truyền thống về quyền lực gia trưởng, sự vâng lời của trẻ em và đạo đức trong Kinh thánh. Holt đã phát triển mối quan hệ đồng nghiệp với các nhà lãnh đạo homeschool là Cơ đốc nhân, giới thiệu các nguồn của họ trên tạp chí của mình và đứng về phía họ trong các thủ tục pháp lý và tổ chức chính trị.
Holt thừa nhận, như ông đã viết trong ấn bản thứ hai của GWS, rằng những người từ chối việc học ở các cơ sở giáo dục thể chế làm như vậy vì nhiều lý do: Một số có thể cảm thấy rằng các trường học quá nghiêm khắc; những người khác thấy rằng trường học không đủ nghiêm khắc. Một số người có thể cảm thấy rằng các trường dành quá nhiều thời gian cho cái mà họ gọi là Cơ bản; những người khác thì cảm thấy không đủ tài chính. Một số người có thể cảm thấy rằng các trường học dạy về khả năng cạnh tranh xâu xé lẫn nhau; những người khác cho rằng trường học dạy kiểu Chủ nghĩa xã hội miệng lưỡi. Một số người có thể cảm thấy rằng trường học dạy quá nhiều về tôn giáo; những người khác lại cho rằng họ không dạy đủ, mà thay vào đó lại dạy chủ nghĩa nhân văn vô thần nông cạn… Điều quan trọng không phải là tất cả độc giả của GWS nên đồng ý về những nghi vấn này, mà là chúng ta nên tôn trọng sự khác biệt của mình khi chúng ta làm việc vì những gì chúng ta đồng ý, quyền của chúng ta và quyền của tất cả mọi người trong việc đưa con cái họ ra khỏi trường học…. Chúng ta sẽ cố gắng trở nên hữu ích nhất có thể đối với tất cả độc giả của mình, cho dù chúng ta có đồng ý với họ về mọi chi tiết hay không.
Một nhóm mà Holt đặc biệt hòa hợp là Cơ Đốc Phục Lâm. Trong số đầu tiên của GWS, ông đã lưu ý đến sự tồn tại của “trường dạy hàm thụ (qua thư từ) lâu đời, đáng kính và vô cùng rộng rãi” được gọi là Viện Nghiên cứu Tại nhà, “dường như được điều hành bởi, hoặc bằng cách nào đó có liên hệ với, những người theo đạo Cơ Đốc Phục Lâm.” Ông lưu ý một cách thích thú rằng “những người theo đạo Cơ đốc Phục lâm đã có nhiều kinh nghiệm trong việc chống lại luật bắt buộc tham dự… nói tóm lại, những người này có thể đã biết rất nhiều điều mà chúng ta cần tìm hiểu.” Trong số những người theo Cơ Đốc Phục Lâm, cặp vợ chồng Raymond và Dorothy Moore thực sự biết nhiều hơn Holt và Holt nhanh chóng thiết lập mối quan hệ công việc với họ.
Trích “Homeschool – An American History”, tác giả Milton Gaither
Dịch: Sophia Ngo
